ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΑ 28 ΜΑΪΟΥ 2012
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
Διδαγμένο κείμενο
Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια (Β3, 1-2/Β6, 1-4)
Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ’ ἀχθόμενος ἀκόλαστος, καί ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός. Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν.
Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις. Ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή, αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τόν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ· τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν. Ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. Εἰ δὴ τοῦτ’ ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει. Πῶς δὲ τοῦτ’ ἔσται,... ὧδ’ ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.
Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:
«Περὶ ἡδονὰς γὰρ ... τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει.»
Μονάδες 10
B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
Β1. Ποια είναι η σχέση ηθικής αρετής και ηδονής-λύπης και πώς την εξηγεί ο Αριστοτέλης στο κείμενο που σας δίνεται;
Μονάδες 15
Β2. Ἕξις, ἀρετή, ἔργον: α) να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων (μονάδες 9) και β) να εξηγήσετε τη μεταξύ τους σχέση με βάση το κείμενο που σας δίνεται (μονάδες 6).
Μονάδες 15
Β3. Ποια ήταν η σχέση του Αριστοτέλη με τους συναδέλφους του στην Ακαδημία και πώς αυτή εξηγείται;
Μονάδες 10
Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:
σχεδόν, αχάριστος, ασήμαντος, ενδεής, πρόφαση, διαμονή, άρτιος, τελεσίδικος, δημαγωγός, καταδρομικό.
Μονάδες 10
Γ. Αδίδακτο κείμενο
Θουκυδίδου Ἱστοριῶν VII, 61
Ἄνδρες στρατιῶται Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων, ὁ μὲν ἀγὼν ὁ μέλλων ὁμοίως κοινὸς ἅπασιν ἔσται περί τε σωτηρίας καὶ πατρίδος ἑκάστοις οὐχ ἧσσον ἢ τοῖς πολεμίοις· ἢν γὰρ κρατήσωμεν νῦν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν. ἀθυμεῖν δὲ οὐ χρὴ οὐδὲ πάσχειν ὅπερ οἱ ἀπειρότατοι τῶν ἀνθρώπων, οἳ τοῖς πρώτοις ἀγῶσι σφαλέντες ἔπειτα διὰ παντὸς τὴν ἐλπίδα τοῦ φόβου ὁμοίαν ταῖς ξυμφοραῖς ἔχουσιν. ἀλλ’ ὅσοι τε Ἀθηναίων πάρεστε, πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειροι ὄντες, καὶ ὅσοι τῶν ξυμμάχων, ξυστρατευόμενοι αἰεί, μνήσθητε τῶν ἐν τοῖς πολέμοις παραλόγων.
Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.
Μονάδες 20
Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
ἀγὼν : την αιτιατική πληθυντικού
ναυσίν : την κλητική ενικού
ὅπερ : τη δοτική πληθυντικού στο θηλυκό γένος
πρώτοις : τον ίδιο τύπο στον συγκριτικό βαθμό
σφαλέντες : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος
κρατήσωμεν : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα στην ίδια φωνή
ἐπιδεῖν : το απαρέμφατο του ενεστώτα στην ίδια φωνή
πάσχειν : το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα
ἔχουσιν : το α΄ ενικό πρόσωπο της ευκτικής του αορίστου β΄ στην ίδια φωνή
μνήσθητε : το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου.
Μονάδες 10
Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων:
στρατιῶται, τῳ, ἀθυμεῖν, τῶν ἀνθρώπων, ταῖς ξυμφοραῖς, τῶν παραλόγων (μονάδες 6).
Γ3β. «ἢν κρατήσωμεν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν»: να μεταφέρετε το παραπάνω χωρίο στον πλάγιο λόγο (και με τους δύο τρόπους) εξαρτώντας το από τη φράση «Ὁ Νικίας εἶπεν» (μονάδες 4).
Μονάδες 10
ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο.
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Δεν επιτρέπεται να γράψετε καμιά άλλη σημείωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα.
4. Να γράψετε τις απαντήσεις σας μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό.
5. Κάθε απάντηση επιστημονικά τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.
6. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.
7. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.30 π.μ.
ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Α.1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κι όλα αυτά γιατί η ηθική αρετή σχετίζεται στην πραγματικότητα με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια: η ευχαρίστηση μας εξωθεί να κάνουμε ευτελή πράγματα, η δυσαρέσκεια μας κρατάει μακριά από τα όμορφα πράγματα. Γι' αυτό και είναι ανάγκη –όπως το λέει ο Πλάτων –να έχει πάρει κανείς ήδη από μικρός, εκείνη την αγωγή που θα τον κάνει να ευχαριστιέται και να δυσαρεστείται με αυτά που πρέπει• αυτή είναι η σωστή παιδεία.
Δεν πρέπει όμως να το πούμε μόνο έτσι, ότι η αρετή είναι «ἐξη», πρέπει να πούμε και τι λογής έξη είναι. Ας πούμε λοιπόν πως η κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι αρετή, και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην πιο τέλεια κατάστασή του και επιπλέον το βοηθά να εκτελέσει με το σωστό τρόπο το έργο του, όπως για παράδειγμα η αρετή του ματιού και το ίδιο το μάτι το κάνει τέλειο, αλλά επίσης και το έργο του• αφού η αρετή του ματιού είναι που κάνει να βλέπουμε καλά. Όμοια η αρετή του αλόγου κάνει το ίδιο το άλογο τέλειο και το κάνει ικανό να τρέξει, να κρατήσει τον αναβάτη και να σταθεί αντιμέτωπο με τον εχθρό. Αν λοιπόν έτσι έχει το πράγμα σε κάθε περίπτωση, τότε και η αρετή του ανθρώπου θα μπορούσε να είναι, η «έξη» από την οποία ξεκινά και το ότι ο άνθρωπος γίνεται καλός και το ότι θα μπορέσει να εκτελέσει καλά το έργο το δικό του.
Β.1
" Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή•"
Η αρετή και συγκεκριμένα η ηθική αρετή έχει σχέση με τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα συναισθήματα που συνοδεύουν τις πράξεις και μάλιστα τις ηθικές πράξεις. Ο Αριστοτέλης με ιδιαίτερη σαφήνεια δηλώνει πως «περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή». Για να κάνει κατανοητά τα λεγόμενά του θα φέρει ως τεκμήριο δύο παραδείγματα από την καθημερινή ζωή.
Το πρώτο παράδειγμα αναφέρεται σε δύο ανθρώπους που απέχουν από τις σωματικές –βλαβερές απολαύσεις. Στον πρώτο άνθρωπο αυτή η ενέργεια του προκαλεί συναισθήματα ευχαρίστησης. Αυτός, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι «σώφρων», δηλαδή εγκρατής και αυτός είναι που έφτασε στην απόκτηση της έξης, της σωφροσύνης, άρα είναι ενάρετος. Αντίθετα ο άλλος άνθρωπος, που πάλι απέχει από τις σωματικές ηδονές, αλλά λυπάται, νιώθει δυσφορία γι' αυτήν την πράξη του. Αυτός δεν έχει φτάσει ακόμη στην απόκτηση της έξης της σωφροσύνης. Απαιτείται να προσπαθήσει περισσότερο, να επιμείνει και να κάνει με σταθερότητα και σιγουριά τις πράξεις του. Τότε κι αυτός θα φτάσει στην απόκτηση της έξης. Ο Αριστοτέλης αυτόν τον ονομάζει ακόλαστο. Εδώ πρέπει να πούμε πως αυτός ο ανθρώπινος τύπος δεν έχει τα χαρακτηριστικά που σήμερα δίνουμε σε έναν άνθρωπο που τον αποκαλούμε ακόλαστο, δηλαδή διεφθαρμένο, τιποτένιο, περιτριγυρισμένο από σωματικές ηδονές. Ο ακόλαστος άνθρωπος του παραδείγματος του Αριστοτέλη είναι ο άνθρωπος που απέχει από τις βλαβερές απολαύσεις του σώματος, όμως δε νιώθει ακόμη ευχάριστα.
Το δεύτερο παράδειγμα έχει να κάνει με άλλους δύο ανθρώπους που στέκονται απέναντι στις φοβερές και επικίνδυνες καταστάσεις. Ο πρώτος όχι απλά αντιμετωπίζει αυτή την κατάσταση αλλά φτάνει στο σημείο να χαίρεται γι' αυτό ή έστω να μη λυπάται. Αυτός ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ως ανδρείος και σύμφωνα με τον Αριστοτέλη έφτασε στην κατάκτηση της έξης της ανδρείας. Αντίθετα από αυτόν, ο δεύτερος αντιμετωπίζει και αυτός τα «δεινὰ», όμως το συναίσθημα που συνοδεύει την πράξη του είναι η λύπη. Πιέζεται ψυχικά, φοβάται, γενικά νιώθει δυσφορία. Αυτός χαρακτηρίζεται ως δειλός. Είναι αυτός που πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο για να φτάσει από το χώρο της δειλίας, στο χώρο της ανδρείας.
Επομένως για να χαρακτηριστεί κάποιος σώφρων, ανδρείος και γενικά ηθικά ενάρετος πρέπει όχι απλά να διαπράττει ηθικές πράξεις –φυσικά και αυτό δεν είναι ασήμαντο, αφού αποτελεί την προϋπόθεση της ηθικής αρετής –αλλά και να συνοδεύονται από συναισθήματα ευχαρίστησης (θετικής και μόνιμης ηδονής). Τα συναισθήματα λοιπόν που συνοδεύουν τις πράξεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κριτήριο που δείχνει πως ο άνθρωπος είναι ή όχι ηθικός.
Στις παραπάνω απόψεις διακρίνουμε κάτι από τα πρώτα βήματα της ψυχολογίας, της οποία θεμελιωτής θεωρείται από πολλούς ο Αριστοτέλης. Η ηθική αρετή συνδέεται στενά με συναισθήματα και επιθυμίες (ενώ κάποιες θεωρίες, τις σχετίζουν με το διανοητικό κυρίως μέρος του ανθρώπου). Βλέπε Πλάτωνα όπου το ἀγαθὸν ταυτίζεται με το «μέγιστον μάθημα», την ανώτερη γνώση ή βλέπε Σωκράτη ο οποίος υποστήριζε πως κανείς δεν είναι κακός με τη θέλησή του αλλά από έλλειψη γνώσης (οὐδεὶς ἑκών κακός). Πάντως και ο Πλάτων σε άλλο του έργο, στους Νόμους, αναφέρει πως οι νομοθέτες θεσπίζουν τους νόμους λαμβάνοντας υπόψη τους το ευχάριστο και το λυπηρό για την πόλη, αλλά και για τους πολίτες της (αἱ ἡδοναὶ καὶ αἱ λῦπαι επηρεάζουν αποφασιστηκά τη ζωή των ατόμων και των κοινωνιών). Φανερή η επίδραση που δέχτηκε ο Αριστοτέλης από το δάσκαλό του, ο ίδιος όμως προχώρησε περισσότερο, συστηματοποίησε περισσότερο από το δάσκαλό του την εξέταση των συναισθημάτων και είδε τα συναισθήματα με λιγότερη αυστηρότητα από εκείνον.
Β.2.
ἝΞΙΣ
Η λέξη «έξις» πήρε διαφορετικές ερμηνείες με το πέρασμα των χρόνων και αξίζει να δούμε τη σημασία της. Πάντως ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα ἔχω, μέλλ. ἕξω. Στην αρχαία ελληνική σήμαινε την ιδιότητα που είχε κάποιος και την απέκτησε με τη συνήθεια. Στη νέα ελληνική σημαίνει τον τρόπο συμπεριφοράς κάποιου και έχει κυρίως ψυχολογικό περιεχόμενο. Στον Αριστοτέλη η λέξη συνδέεται με τα ηθικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Οι έξεις διακρίνονται σε θετικές και αρνητικές, ξεπερνούν την επαναληπτική ενέργεια, είναι πια τα μόνιμα γνωρίσματα του ανθρώπινου χαρακτήρα, τα οποία προήλθαν με την επανάληψη όμοιων ενεργειών.
Η σημασία της κατάκτησης των έξεων είναι μεγάλη για τον άνθρωπο. Οι καλές έξεις, δηλαδή οι αρετές, αποκτώνται με καλές πράξεις. Οι έξεις είναι πια ο χαρακτήρας του ανθρώπου, οι οποίες τον οδηγούν να κάνει και πάλι καλές πράξεις, όμως τώρα πιο εύκολα, πιο ποιοτικά, χωρίς να απαιτείται εσωτερικός ψυχικός αγώνας, που φθείρει τον άνθρωπο. Οι καλές πράξεις γίνονται πια ευκολότερα και αποτελούν πηγή ευχαρίστησης και χαράς. Αυτή είναι η ωφέλεια του ανθρώπου που θα αποκτήσει γρήγορα (εὐθὺς ἐκ νέων) τις καλές έξεις, τότε που ο χαρακτήρας του είναι ακόμη αδιαμόρφωτος, τότε που δεν έχει αναπτυχθεί η κρίση και η ωριμότητα. Για να ενισχύσει ο Αριστοτέλης αυτή τη θέση του επικαλείται ως αυθεντία το δάσκαλό του τον Πλάτωνα (ὡς ὁ Πλάτων φησίν), ο οποίος ισχυρίζεται πως η παιδεία είναι αυτή που θα βοηθήσει τον άνθρωπο να επιλέξει τις σωστές πράξεις και να μάθει να χαίρεται και να λυπάται με αυτά που πρέπει.
ἈΡΕΤΗ
Η αρετή όπως ορίστηκε από τον Αριστοτέλη στο παραπάνω κείμενο είναι μία έξη που αποκτήθηκε με την επανάληψη όμοιων (επαναληπτικά ίδιων) ενεργειών. Θα πει πως από την ποιότητα των ενεργειών εξαρτάται και η ποιότητα των έξεων. Οι Αριστοτελικές έξεις μπορεί να είναι και αξιόλογες αλλά και ανάξιες λόγου. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ως προς το προσεχές γένος η αρετή είναι έξη και η ειδοποιός της διαφορά είναι μία καλή έξη. Η αρετή είναι μία καλή έξη που έχει θετική επίδραση στα όντα αλλά και στο έργο τους. Η θετική αυτή σημασία της αρετής γίνεται φανερή με την επανάληψη της λέξης εὖ (εὖ ἔχον, εὖ ἀποδίδωσιν, εὖ ὁρῶμεν, εὖ τὸ ἑαυτοῦ). Η αρετή κάθε πράγματος (ζώου ή ανθρώπου) είναι η αξία που αυτό έχει κατά τη στιγμή της ολοκλήρωσης και συνδέεται με την κατάκτηση της τελείωσης –πράγμα που κάνει φανερό τον τελολογικό χαρακτήρα της φιλοσοφικής σκέψης του Αριστοτέλη. Η αρετή ενός πράγματος (ζώου ή ανθρώπου) δεν κάνει μόνο αυτό το πράγμα τέλειο, τέλεια κάνει και τα έργα που του ανέθεσε η φύση να εκτελεί (ἡ φύσις οὐδὲν ποιεῖ μάτην). Το ον δηλαδή που έχει μέσα του την αρετή και το ίδιο είναι ενάρετο και εκτελεί τέλειο έργο. Η αρετή εδώ απέκτησε μία ευρύτερη έννοια, πιο πλατειά από την ηθική αρετή, γίνεται μία ιδιότητα που διαπιστώνεται στα όντα της φύσης, είτε άψυχα (οφθαλμός) είτε ζώα (ίππος) είτε έμψυχα (άνθρωπος).
ἜΡΓΟΝ
Βασική αντίληψη του Αριστοτέλη είναι ότι ἡ φύσις οὐδὲν ποιεῖ μάτην. Αυτό σημαίνει ότι η φύσις ανέθεσε κατά τον Αριστοτέλη σε κάθε τι σε αυτόν τον κόσμο ένα έργον, έναν συγκεκριμένο προορισμό• υπάρχει λοιπόν έργον του οφθαλμού, έργον του ίππου, έργον του ανθρώπου, έργον του χεριού και έργον του ποδιού. Και στον Πλάτωνα διαβάζουμε πως σε κάθε πράγμα έχει ανατεθεί μία ορισμένη λειτουργία για να εκτελεί. Αλλού στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το έργον που επιτελεί ο κάθε επιμέρους «τεχνίτης» (αθλητής, αγαλματοποιός, κιθαριστής) παράλληλα με το έργο του ανθρώπου. Η αρετή λοιπόν δε μένει στην πραγματοποίηση του στόχου της ολοκλήρωσης του όντος, προχωρά περισσότερο, βοηθά το ον να επιτελεί σωστά το έργο του, το προορισμένο από τη φύση. Το έργο λοιπόν και η σωστή εκτέλεσή του γίνεται ένα δεύτερο κριτήριο για να διαπιστωθεί η ύπαρξη της αρετής του.
ΣΥΝΔΕΣΗ
Οι λέξεις «ἕξις», «ἀρετὴ» και «ἔργον» έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους. Καταρχήν, όπως είπαμε, η αρετή είναι έξη, θετική έξη, αποκτάται με πράξεις και χαρακτηρίζει το ήθος του ανθρώπου. Με ενέργειες απέκτησε ο άνθρωπος την αρετή και αυτή πάλι θα επιδράσει θετικά στις νέες του ενέργειες, στο έργο του. Τέλεια τα έργα που εκτελεί μετά την απόκτηση της αρετής, έργα ενάρετα. Η αρετή είναι παρούσα όχι μόνο εκεί που το ον έφτασε στο σκοπό του και κατέκτησε τη μορφή που η φύση όρισε γι' αυτό, αλλά η αρετή το οδηγεί να εκτελεί και τέλεια έργα, αυτά που η φύση όρισε για το κάθε ον.
Β.3.
Είκοσι χρόνια έμεινε ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία. Μετά τη συμπλήρωση των βασικών σπουδών του κύριο έργο του είχε πια την επιστημονική έρευνα και τη διδασκαλία. Η διδασκαλία του στην Ακαδημία και οι ιδέες που με αυτήν μετέδιδε στους μαθητές του έφεραν συχνά τον Αριστοτέλη αντιμέτωπο με τους συναδέλφους του στην Ακαδημία, τον Ηρακλείδη, τον Σπεύσιππο, τον Ξενοκράτη• ήταν αληθινά αλύπητη μερικές φορές η κριτική που ασκούσε σε βάρος τους. Και του Πλάτωνα οι απόψεις δεν ξέφυγαν από τον έλεγχο του Αριστοτέλη. Τι να πει κανείς για την κριτική που ασκούσε σε βάρος άλλων σχολών και των εκπροσώπων τους; Έτσι καταλαβαίνουμε πώς συνέβαινε να έχει ο Αριστοτέλης λίγους μόνο φίλους, πολλούς όμως εχθρούς. Ο χαρακτήρας του δε θα ήταν βέβαια άσχετος με αυτό το γεγονός, σχεδόν όμως τις περισσότερες φορές ήταν η βαθιά του πίστη πως οι δικές του απόψεις βρίσκονταν πιο κοντά στην αλήθεια αυτό που τον εξωθούσε στην αυστηρή κριτική των απόψεων των άλλων• όταν είχε να διαλέξει ανάμεσα στους φίλους και στην αλήθεια –μας το βεβαιώνει ο ίδιος –θεωρούσε «ὅσιον προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν». Πώς να συμπεριφερόταν διαφορετικά ένας άνθρωπος που πίστευε ακράδαντα πως του αληθινού φιλοσόφου γνώρισμα είναι να έχει το κουράγιο ακόμη «καὶ τὰ οἰκεῖα ἀναιρεῖν ἐπὶ σωτηρίᾳ τὴς ἀληθείας», να θυσιάζει δηλαδή ακόμη και τις πιο προσωπικές του απόψεις, αν είναι να σωθεί η αλήθεια;
Β.4.
Σχεδόν => ἕξεων
Αχάριστος => χαίρων
Ασήμαντος => σημεῖον
Ενδεής => δεῖ
Πρόφαση => φησὶν
Διαμονή => μεῖναι
Άρτιος => ἀρετή
Τελεσίδικος => ἀποτελεῖ
Δημαγωγός => ἦχθαι
Καταδρομικό => δραμεῖν
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Γ.1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Άνδρες στρατιώτες των Αθηναίων και των άλλων συμμάχων ο επικείμενος (μελλοντικός) αγώνας θα είναι κατά τον ίδιο (ή όμοια) κοινός για όλους ανεξαιρέτως, για την σωτηρία και για την πατρίδα ( ή υπέρ της σωτηρίας και της πατρίδας) για τον καθένα μας περισσότερο παρά (ή αντί) για τους εχθρούς. Γιατί αν τώρα νικήσουμε με τα πλοία (δηλαδή στη ναυμαχία), είναι δυνατόν κάποιος να ξαναδεί την δική του πόλη που υπάρχει κάπου (δηλαδή να ξαναδεί κάπου τη δική του πατρίδα). Δεν πρέπει να χάνετε (αλλά και χάνουμε) το θάρρος ούτε να παθαίνετε (ή παθαίνουμε) αυτό το οποίο (ή ό,τι) (εννοείται παθαίνουν) οι πιο άπειροι άνθρωποι, που αφού απέτυχαν στους πρώτους (αρχικούς) αγώνες, στη συνέχεια έχουν διαρκώς την προσδοκία του φόβου όμοια με τις συμφορές (ή πιο ελεύθερα: στη συνέχεια, διακατέχονται από την διαρκή προσδοκία για αντίστοιχες συμφορές). Αλλά όσοι και από τους Αθηναίους είστε παρόντες επειδή έχετε ήδη εμπειρία από πολλούς πολέμους και όσοι από τους συμμάχους (εννοείται είστε παρόντες) επειδή πάντα εκστρατεύετε μαζί μας (ή που πάντοτε συμμετέχετε στις εκστρατείες μας) να αναλογιστείτε (ή να θυμηθείτε) τα παράδοξα (παράλογα ή απροσδόκητα) που συμβαίνουν στους πολέμους.
Γ.2.
ἀγὼν: αιτιατική πληθυντικού => τοὺς ἀγῶνας
ναυσίν: κλητική ενικού => ὦ ναῦ
ὅπερ: δοτική πληθυντικού στο θηλυκό γένος => αἷσπερ
πρώτοις: τον ίδιο τύπο στο συγκριτικό βαθμό => προτέροις
σφαλέντες: δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος => σφαλεῖσι
κρατήσωμεν: το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του Ενεστώτα στην ίδια φωνή => κράτει
ἐπιδεῖν: απαρέμφατο ενεστώτα στην ίδια φωνή => ἐφορᾶν
πάσχειν: γ΄ ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα => πείσεται
ἔχουσιν: α΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου β΄ στην ίδια φωνή => σχοίην
μνήσθητε: γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου => ἐμνήσθησαν
Γ.3.α.
Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των τύπων:
Στρατιῶται: Επιθετικός προσδιορισμός στον όρο ἄνδρες ως ονοματικός ομοιόπτωτος
τῳ: Απλή δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα ἔστι.
ἀθυμεῖν: Άναρθρο τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος χρή. Έχει υποκείμενο το εννοούμενο ὑμᾶς (ή ἡμᾶς) (αναγκαστική ετεροπροσωπία)
τῶν ἀνθρώπων: γενική διαιρετική στον όρο ἀπειρότατοι (υπερθετικός βαθμός) ως ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός.
ταῖς ξυμφοραῖς: Δοτική αντικειμενική στον όρο ὁμοίαν ως ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός
τῶν παραλόγων: αντικείμενο στο ρήμα μνήσθητε (το ρήμα είναι μνήμης και συντάσσεται με αντικείμενο σε γενική πτώση)
Γ.3.β.
«ἢν κρατήσωμεν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν έπιδεῖν»: να μεταφέρετε το παραπάνω χωρίο στον πλάγιο λόγο (και με τους δύο τρόπους) εξαρτώντας το από τη φράση «Ὁ Νικίας εἶπεν...»:
Οι δύο τρόποι είναι οι εξής:
1. Ὁ Νικίας εἶπεν ὅτι εἰ κρατήσαιεν ταῖς ναυςὶν, εἴη τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν
2. Ὁ Νικίας εἶπεν εἰ κρατήσαιεν ταῖς ναυσίν, εἶναι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ:
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΜΑΖΟΚΟΠΑΚΗ ΕΥΑ
ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΚΟΥΙΝΕΛΗ ΠΕΡΣΑ
ΓΑΡΕΔΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ