ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΑ 16 ΜΑΪΟΥ 2011
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5)
ΚΕΙΜΕΝΟ
Διονύσιος Σολωμός
. Κρητικός
1 [18.]
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
Eκοίταα, κι ατανε μακριά ακόμη τ’ ακρογιάλι·
«Αστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»
Τρία αστροπελέκια επέσανε, ενα ξοπίσω στ’ αλλο
Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·
5 Τά πέλαγα στήν αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν,
Οι ακρογιαλιές καί τά βουνά μ’ οσες φωνές κι αν ειχαν.
2 [19.]
Πιστέψετε π’ ότι θά πω ειν’ ακριβή αλήθεια,
Μά τές πολλές λαβωματιές πού μοφαγαν τά στήθια,
Μά τούς συντρόφους ποπεσαν στήν Κρήτη πολεμώντας,
Μά τήν ψυχή πού μ’ έκαψε τόν κόσμο απαρατώντας.
5 (Λάλησε, Σάλπιγγα! κι εγώ τό σάβανο τινάζω,
Καί σχίζω δρόμο καί τς αχνούς αναστημένους κράζω:
«Μήν είδετε τήν ομορφιά πού τήν Κοιλάδα αγιάζει;
Πέστε, νά ιδειτε τό καλό εσεις κι ο,τι σας μοιάζει.
Καπνός δέ μένει από τή γη, νιός ουρανός εγίνη.
10 Σάν πρωτα εγώ τήν αγαπω καί θά κριθω μ’ αυτήνη.
Ψηλά τήν είδαμε πρωί` της τρέμαν τά λουλούδια
Στή θύρα της Παράδεισος πού εβγήκε μέ τραγούδια.
Έψαλλε τήν ανάσταση χαροποιά η φωνή της,
Κι έδειχνεν ανυπομονιά γιά νά ‘μπει στό κορμί της.
ο ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος,
Τό κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος.
Καί τώρα εμπρός τήν είδαμεν` ογλήγορα σαλεύει`
όμως κοιτάζει εδώ κι εκεί καί κάποιονε γυρεύει»).
3 [20.]
Ακόμη εβάστουνε . βροντή……………………………….
Κι η θάλασσα, πού σκίρτησε σάν τό χοχλό πού βράζει,
ησύχασε καί έγινε όλο ησυχία καί πάστρα,
Σάν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ’άστρα.
5 Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τή φύση
Κάθε ομορφιά νά στολιστει καί τό θυμό ν’ αφήσει.
Δέν ειν’ πνοή στόν ουρανό, στή θάλασσα, φυσώντας
Ούτε όσο κάνει στόν ανθό η μέλισσα περνώντας,
όμως κοντά στήν κορασιά, πού μ’ έσφιξε κι εχάρη,
10 Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο καί λαγαρό φεγγάρι.
Καί ξετυλίζει ογλήγορα κάτι πού εκείθε βγαίνει,
Κι ομπρός μου ιδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Έτρεμε τό δροσάτο φως στή θεϊκιά θωριά της,
Στά μάτια της τά ολόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της.
1 αντήχαν = αντηχούσαν.
2 .χνός = αμυδρή φιγούρα, έτοιμη να σβήσει.
3 τώρα ομπρός = μόλις, πριν από λίγο.
4 σκίρτησε = «σκιρτούσε»: αναταρασσόταν, χοχλός =κοχλασμός, βράσιμο.
5 πάστρα =καθαρότητα, διαύγεια.
6 .στένεψε = επιβλήθηκε (στην φύση), την ανάγκασε.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Να αναφέρετε ονομαστικά τρία από τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής και για το καθένα να γράψετε ένα παράδειγμα από το ποιητικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού που σας δόθηκε.
Μονάδες 15
Β1. Σύμφωνα με την Ελένη Τσαντσάνογλου, ένα από τα γνωρίσματα του σολωμικού έργου είναι ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα.
α) Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο εικόνες του κειμένου που να επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. (μονάδες 10)
β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής επιλέγει να αναγάγει στο απόσπασμα 2 [19.] τη λυρική του αφήγηση σε επίπεδο μεταφυσικό; (μονάδες 10)
Μονάδες 20
Β2. Στο απόσπασμα 3 [20.] ο Σολωμός αναπτύσσει το μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια. Να βρείτε δύο εκφραστικά μέσα με τα οποία αποδίδεται το μοτίβο αυτό στο συγκεκριμένο απόσπασμα (μονάδες 10) και να τα αναλύσετε (μονάδες 10).
Μονάδες 20
Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους:
α) «αστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»
Τρία αστροπελέκια απέσανε, ένα ξοπίσω στ’ άλλο
Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·
(σε μία παράγραφο 80 – 100 λέξεων) (μονάδες 15)
β) Έψαλλε τήν ανάσταση χαροποιά η φωνή της,
Κι έδειχνεν ανυπομονιά γιά νά ‘μπει στό κορμί της. (σε μία παράγραφο 60 – 80 λέξεων) (μονάδες 10)
Μονάδες 25
Δ1. Στο παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά «Ο Όρκος» ο Μάνθος (ήρωας της Κρητικής επανάστασης των ετών 1866-1869, που έχει σκοτωθεί στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου) απευθύνεται στην ετοιμοθάνατη αγαπημένη του. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα αυτό του Μαρκορά με το κείμενο του «Κρητικού» που σας δόθηκε.
Μονάδες 20
Άκου, Ευδοκιά! – Σαν έπαψαν στο ουράνιο περιγιάλι
Του φτάσιμού μας η χαραίς – ωιμέ! – τα μύρια κάλλη,
Που μ’ ένα βλέμμα εξάνοιξα τριγύρου σκορπισμένα,
Χλωμά και κρύα μου φάνηκαν, θυμούμενος εσένα.
Επήρα δρόμο μακρυνό. Σαν πότε θα σε φέρη
Στην αγκαλιά μου ο Θάνατος ρωτουσα κάθε αστέρι,
Και εμπρός απέρναα κ’ έκανα σε ανατοή και Δύση
Το αγαπητό σου τ’ όνομα γλυκό να ηχολογήση.
Σε πλάγι ουράνιο, που ψυχή δεν ήτανε καμμία,
Θλιμμένος χάμου εκάθισα. Στη μοναξιά τη θεία
Τα πρωτα της αγάπης μας ευτυχισμένα χρόνια
Μου φτερουγιάζανε ομπροστά, σαν τόσα χελιδόνια.
Στα μέρη, πουχαν μας ιδη τόσαις φοραις αντάμα,
Ο νους μου ξαναγύριζε – κ’ ιδές θαυμάσιο πράμα! –
Ό,τι θωρούσε ο λογισμός έπαιρνε σώμα ομπρός μου,
Ὀπου δεν είναι πρόσκαιρο, σαν τ’ άλλα εδώ του κόσμου.
……………………………………………………………………………………..
Ω! πάμε, αγάπη μου γλυκειά! πάμε, ο καιρός μας βιάζει!
Δεν είναι χόρτο η λούλουδο που εκεί να μη σε κράζη`
Εκεί από χρόνια η μάννα σου και ο δοξαστός σου κύρης
Τα θεία φτερο.γα της ψυχής ακαρτερούν να γύρης.
Πάμε! – ο καλός Ηγούμενος, οι Κρητικοί μας όλοι
Θα ιδής που θάρχωνται συχνά στ’ωραίο σου περιβόλι,
Και θ’αγροικήσης απ’ αυτούς, που γύρω μαζωμένοι
Στη χλωρασιά θα κάθωνται, τί μάχαις έχουν γένη,
Και πόσα εβάψαν α;iματα κάθε βουνό της Κρήτης,
Πριν σκύψh πάλε στο ζυγό την έρμη κεφαλή της.
Π.Δ. Μαστροδημήτρης, Ο Όρκος του Μαρκορά, Εκδόσεις Κανάκη, σσ.140-141.
1. Ευδοκιά: το όνομα της αγαπημένης του Μάνθου
2. η χαραίς: οι χαρές
3. που: που
4. εξάνοιξα: είδα, διέκρινα
5. απέρναα: περνούσα
6. πούχαν μας ιδη: που μας είχαν δει
7. Οπου: που
8. ηγούμενος: ο ηγούμενος του Αρκαδίου
9. χλωρασιά: βλάστηση, πρασινάδα
ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία,
εξεταζόμενο μάθημα). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο
τετράδιο.
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των
φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Δεν επιτρέπεται
να γράψετε καμιά άλλη σημείωση. Κατά την αποχώρησή σας να
παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα.
4. Να γράψετε τις απαντήσεις σας μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο
στυλό.
5. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.
6. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των
φωτοαντιγράφων.
7. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ.
ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
Ενδεικτικές Απαντήσεις
Α1.
Τα βασικά θέματα της Επτανησιακής Σχολής είναι:
Η πατρίδα, η φύση, η γυναίκα και η θρησκεία.
Ενδεικτικά Παραδείγματα:
Φύση -απόσπασμα 1 κυρίως στους στίχους 5 -6
Πατρίδα -απόσπασμα 2 κυρίως στους στίχους 2 -3 (Μά τες πολλές… στην Κρήτη πολεμώντας)
Θρησκεία -απόσπασμα 2 κυρίως στους στίχου 5 -18
Γυναίκα -απόσπασμα 1 κυρίως στους στίχους 4 “κορασιά” & απόσπασμα 2 στίχος 7 -18 (όπου εμφανίζεται η αρραβωνιαστικά και αναμένει την επανασύνδεση με το σώμα της αλλά και με τον αγαπημένο της)
Β.1.α.
Ο Σολωμός, υπηρετώντας τις βασικές αρχές του ρομαντισμού και του ιδεαλισμού στην ποίησή του συνθέτει το φυσικό και το μεταφυσικό στοιχείο. Αυτό επιβεβαιώνεται με πλήθος εικόνων από το 2ο απόσπασμα:
-“Ψηλά την είδαμε το πρωί της τρέμαν τα λουλούδια/ στη θύρα της παράδεισος που εβγήκε με τραγούδια” (στ. 11)
-“Κι εγώ το σάβανο τινάζω/και σχίζω δρόμο και τσ’ αχνούς αναστημένους κράζω” (στ. 5 -6)
ή
-“Και έδειχναν υπομονιά για να μπει στο κορμί της” (στ. 14)
Στην πρώτη εικόνα ο Κρητικός μεταβαίνει στον κόσμο των νεκρών και αναζητά την αγαπημένη του απευθύνοντας το λόγο στη σκέψη των νεκρών. Στη δεύτερη οπτική εικόνα η νεκρή αρραβωνιαστικιά ανυπομονεί για την ενσάρκωσή της. Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο κόσμος των νεκρών ομοιάζει με τον επίγειο κόσμο.
-Απόσπασμα 3/20 (στ. 11 -14): Η εμφάνιση της φεγγαροντυμένης που επιβεβαιώνει ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα
Β.1. β.
Ο ποιητής συνθέτοντας τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα αναγάγει στο απόσπασμα 2 τη λυρική του σύνθεση σε επίπεδο μεταφυσικό. Επιτυγχάνει:
-Την ανάδειξη του μεγαλείου της αγάπης που αντέχει στο χρόνο
-Την ένωση ανθρώπινης φύσης και πνεύματος
-Θρησκευτικότητα του ποιητή
-Προσήμανση θανάτου αρραβωνιαστικιάς
Β.2.
Ο αφηγητής αποδίδει την απρόσμενη αλλαγή των καιρικών συνθηκών σε “κάτι κρυφό μυστήριο”. Πρόκειται για το λογοτεχνικό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από ένα φοβερό συμβάν ή πριν από την επιφάνεια μιας θεϊκής μορφής.
Ενδεικτικά:
-Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό να αφήσει (στ. 6): Ένα φυσικό στοιχείο, η θάλασσα, προσωποποιείται με αποτέλεσμα η γαλήνη να εμφανίζεται ως έννοια αισθητική και το καιρικό φαινόμενο της θαλασσοταραχής να παρουσιάζεται ως ανθρώπινο συναίσθημα.
-Επανάληψη: “Ησύχασε, ησυχία”: Επιτυγχάνεται η μετατροπή της απόλυτης ταραχής σε γαλήνη.
-“Δεν είναι πνοή στον ουρανό… περνώντας” (στ. 7 -8): Με την αποφατική παρομοίωση και την ακουστική εικόνα αναδεικνύεται η νηνεμία και η απόλυτη ησυχία του θαλάσσιου τοπίου.
Γ.1.α.
Ο ναυαγός απευθύνεται με επίκληση στο αστροπελέκι ώστε αυτό με τη στιγμιαία έστω λάμψη του να δώσει φως μέσα στο σκοτάδι και να τον βοηθήσει έτσι να διακρίνει κάτι, να δει αν πλησιάζει στη στεριά. Έτσι το αστροπελέκι παρουσιάζεται προσωποποιημένο.
Αστροπελέκι είναι ο κεραυνός, ένα φυσικό φαινόμενο πέρα για πέρα καταστροφικό. Ωστόσο ο ναυαγός προσφωνεί το αστροπελέκι χαρακτηρίζοντάς το καλό, εννοώντας με τη λέξη την αστραπή με τη χρήσιμη γι’ αυτόν λάμψη της. Στη φράση παρατηρούμε το σχήμα πλεονασμού (ξανάφεξε πάλι), με το οποίο εκφράζεται η επιθυμία του ναυαγού για φωτισμό του χώρου.
Το αίτημα του ναυαγού έγινε δεκτό και μάλιστα έπεσαν όχι ένα αλλά τρία απανωτά αστροπελέκια (ο ποιητής χρησιμοποιεί τον αριθμό τρία επηρεασμένος από τη λαϊκή παράδοση και ιδιαίτερα από τα δημοτικά τραγούδια)
Το ότι τα αστροπελέκια έπεσαν πολύ κοντά στην κορασιά δεν υποδηλώνει βέβαια τον κίνδυνο αλλά αυτό ήταν υποβοηθητικό για τη σωτηρία της, αφού με το φως τους θα μπορούσε να τη διακρίνει καλύτερα ο ναυαγός.
Γ.1.β.
Σε ένα απώτατο χρονικό σημείο, τη Δευτέρα παρουσία, ο Κρητικός θεωρεί ότι η αγαπημένη του βρίσκεται στον Παράδεισο και ψέλνει την ανάστασή της. Εκφράζοντας λοιπόν ζωηρά τη χαρά της (χαροποιά), με πεποιθήσιες ορθόδοξα χριστιανικές, ανυπομονεί να επιστρέψει η ψυχή στο σώμα της (εν σαρκί ανάσταση νεκρών), ανυπομονεί για την ενσάρκωσή της, την επανάνωση με το σώμα που αποχωρίστηκε με το θάνατὀ της.
Δ.1.
Ομοιότητες:
-Μοτίβο έρωτα -θανάτου
-Εξιδανίκευση του έρωτα και της γυναίκας
-Οι ήρωες, ο Κρητικός και ο Μάνθος έχουν υποστεί δοκιμασίες μαχόμενοι για την απελευθέρωση (Κρήτη)
-Παραδείσιο τοπίο
-Παρουσία φύσης
-Έντονη θρησκευτικότητα
Διαφορές:
-Ο όρκος του Μαρκορά: Ο νεκρός ήρωας απευθύνεται στην ετοιμοθάνατη αγαπημένη, καλώντας την στον Παράδεισο.
-Κρητικός του Σολωμού: Ο Κρητικός και η αρραβωνιαστικιά βρίσκονται ήδη στην άλλο κόσμο αναζητώντας ο ένας τον άλλο.
-Όρκος: Παραδείσιο τοπίο κυριαρχεί:
Κρητικός: Το παραδείσιο τοπίο αναδεικνύεται τη στιγμή της έσχατης κρίσης
-Όρκος: ο ήρωας αναφέρεται σε ένα σύνολο ανθρώπο (η μάνα σου, ο καλός ηγούμενος, οι κρητικοί μας όλοι)
Κρητικός: προβάλλεται κυρίως ο κρητικός δεσμός Κρητικού -αρραβωνιαστικιάς
Επιμέλεια Απαντήσεων:
Τσιμπούκα Μαρία
Κοπανάκη Ελευθερία