Θέματα και Απαντήσεις Πανελλαδικών Εξετάσεων 2021 στο μάθημα Αρχαίων

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2021

Αδίδακτο κείμενο

Γ1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:

 

Ο Άνυτος λοιπόν εξαιτίας της κακοήθους (πονηρής) εκπαίδευσης του γιου του και εξαιτίας της προσωπικής του (δικής του) αγνωμοσύνης παράλληλα τυχαίνει να έχει πεθάνει κακόφημος.        Ο Σωκράτης από την άλλη εξαιτίας της μεγαλοσύνης του εαυτού του προκαλώντας το φθόνο μπροστά στο δικαστήριο έκανε (οδήγησε) κυρίως τους δικαστές στην καταδίκη του (στο να τον καταδικάσουν).                                                                                                                                             Μου φαίνεται λοιπόν ότι έχει κερδίσει μοίρα αγαπητή στους Θεούς.

 

Γ2. Ο Ξενοφώντας στο παραπάνω απόσπασμα προβάλλει τα στοιχεία που δηλώνουν την ψυχική ρώμη του Σωκράτη:

 

α. Ο Σωκράτης γνώριζε πως για τον ίδιο είναι προτιμότερος ο θάνατος από την υπάρχουσα μέχρι τότε ζωή του: «ἐπεὶ γὰρ ἔγνω…κρεῖττον εἶναι»

 

β. Δεν δείλιασε απέναντι στον θάνατο όπως ακριβώς απέναντι και σε όλα τα θετικά ή αρνητικά της ζωής: «ὥσπερ…ἐμαλακίσατο».

 

γ. Υποδέχτηκε τον θάνατο με ιλαρότητα και δεν εξευτέλισε την προσωπικότητά του: «ἀλλ’ ἱλαρῶς…ἐπετελέσατο»

 

Η αξιολόγηση της στάσης του Σωκράτη από τον ιστορικό Ξενοφώντα του απονέμει επομένως τα εύσημα. Παράλληλα, ο Ξενοφών επαινεί την στάση του Σωκράτη εστιάζοντας: στην σοφία και τη γενναιότητα του Σωκράτη την οποία ο ίδιος θεωρεί άξια μνείας και επαίνου «ἐγώ μεν δή…ἐπαινεῖν»

 

Παράλληλα θεωρεί πως η συναναστροφή με την προσωπικότητα του Σωκράτη για εκείνους που επιθυμούν την καλλιέργεια της προσωπικής τους αρετής είναι το πλέον αξιοθαύμαστο στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας του Σωκράτη και με μια δεξιοτεχνική αναφορά λόγου μακαρίζει όσους είχαν την τύχη να μαθητεύσουν κοντά του: εἰ δε τις…νομίζω.                                                      Συνεπαγωγικά ο Ξενοφών θαυμάζει, επαινεί και προβάλλει το ήθος, την ψυχική ρώμη και τη συμπεριφορά της στάσης ζωής του Σωκράτη.

 

Γ3.α. ἡμῖν μὲν οὖν δοκει θεοφιλεστέρων μοιρῶν τετυχηκέναι˙ τῶν μὲν γάρ βίων τά χαλεπώτερα.

 

Γ3.β.

 

γνῶθι

 

ζῆ ή ζῆθι

 

τεθνεώς (τεθνηκώς) ἴσθι ή τέθναθι

 

Γ4. α. διά τὸ μεγαλύνειν: εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας (αναγκαστικό αίτιο) στη μετοχή ἐπαγόμενος.

 

τοῦ ζῆν: γενική συγκριτική στο κρεῖττον (έναρθρο τελικό απαρέμφατο)

 

τοῦ ἀνδρός: γενική υποκειμενική ή γενική κτητική στη λέξη τήν σοφίαν

 

ἀξιομακαριστότατον: κατηγορούμενο στο αντικείμενο τοῦ ἄνδρα μέσω του ρήματος νομίζω

 

Γ4.β. εἰ δέ τις τῶν…συνεγένετο: Υπόθεση

 

ἐκεῖνον…νομίζω: Απόδοση

 

Στην υπόθεση εἰ + οριστική κάθε χρόνου και απόδοση οριστική, δηλώνει το πραγματικό. Είναι ένας απλὀς και ανεξάρτητος υποθετικός λόγος.

 

Μετατροπή:

 

Ἐάν δε τις…συγγένηται : υπόθεση

 

νομιῶ :απόδοση

 

είδος: το προσδοκώμενο

 

 

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πλάτων, Πρωταγόρας, 322a-323a

Α1.α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο (μονάδες 3) και να τεκμηριώσετε κάθε απάντησή σας γράφοντας τις λέξεις/φράσεις του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνουν (μονάδες 3):

1. Η πολεμική τέχνη είναι μέρος της πολιτικής .

2. Κατά τον Πρωταγόρα, ο Δίας ανησύχησε για τον πιθανό αφανισμό του ανθρώπινου γένους.

3. Οι τέχνες έχουν διαμοιραστεί σε όλους. (μονάδες 6)

1. Σωστό «Πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική»
2. Σωστό «Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν»
3. Λάθος «Νενέμηνται δὲ ὧδε · εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί·»
4. ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι: Αναφέρεται στη λέξη «θηρίων»
5. ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; Αναφέρεται στη φράση «ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται,»
6. Λάθος
7. Λάθος
8. Σωστό
9. Σωστό
10. Λάθος

β. 1. «…διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν»: Σε ποια λέξη του αρχαίου κειμένου αναφέρεται η αντωνυμία «αὐτῶν»; 2. «…οὕτω καὶ ταύτας νείμω;»: Σε ποια φράση του αρχαίου κειμένου αναφέρεται το επίρρημα «οὕτω»;

(μονάδες 4) Μονάδες 10

Β1. «Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί»: Ποια είναι τα μέρη της πολιτικής αρετής και ποια η λειτουργία τους στην πολιτική κοινωνία; Μονάδες 10

«Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοὶ»

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Δίκη (ή Νέμεσις) ήταν η κόρη του Δία και της Θέμιδας, ενώ η Αἰδὼς ήταν σύντροφος της Δίκης και καθόταν σε θρόνο δίπλα στον Δία. Η Δίκη, που τη βοηθούσαν οι Ερινύες, επέβλεπε την τήρηση της ηθικής τάξης στον κόσμο και τιμωρούσε όσους επιχειρούσαν να την ανατρέψουν. Στο κείμενο δεν παρουσιάζονται όμως ως θεότητες, αλλά ως ηθικές ιδιότητες ή αξίες, που μοιράζονται και διδάσκονται στους ανθρώπους.

Ο Δίας, για να διασφαλίσει την προοπτική επιβίωσης των ανθρώπων που διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο αφανισμού, αποφασίζει να τους προσφέρει τήν αἰδῶ καί τήν δίκην. Έτσι, θα είναι δυνατή η συγκρότηση κοινωνιών και η περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμού. Η ενέργεια αυτή του Δία δείχνει το ενδιαφέρον και τη φροντίδα του για τους ανθρώπους.

Αἰδώς: είναι ο σεβασμός, το αίσθημα ντροπής του κοινωνικού ανθρώπου για κάθε πράξη που προσκρούει στον καθιερωμένο ηθικό κώδικα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Η δράση της είναι ανασταλτική και αποτρεπτική και συμπίπτει με τη λειτουργία της ηθικής συνείδησης. Το συναίσθημα αυτό λειτουργεί και ως κίνητρο για την εκτέλεση του χρέους και του καθήκοντος που επιβάλλει η κοινωνία στα μέλη της, αφού με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η αγανάκτηση και η αποδοκιμασία των άλλων.

αἰδώς: Το αίσθημα σεβασμού ενός μέλους της κοινότητας έναντι των υπολοίπων, όλες οι ηθικές αναστολές και φόβοι που προφυλάσσουν τον άνθρωπο από αντικοινωνική συμπεριφορά (με άλλα λόγια: ο αυτοσεβασμός, η ντροπή που νιώθει ο άνθρωπος όταν έχει προβεί σε τέτοια συμπεριφορά). Σε ένα λεξικό με τον τίτλο Ὅροι, το οποίο ανάγεται στην πλατωνική Ακαδημία, η αἰδώς ορίζεται ως «εκούσια υποχώρηση από απερίσκεπτη συμπεριφορά, σύμφωνα με το δίκαιο και αυτό που φαίνεται καλύτερο· εκούσια κατανόηση του καλύτερου· προσοχή για αποφυγή της δικαιολογημένης επίκρισης» (412c). Το δίπολο των αρετών αἰδὼς καὶ δίκη ισοδυναμεί με το σωφροσύνη καὶ δικαιοσύνη, το οποίο χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας στο επιμύθιο του λόγου του.

Δίκη: είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης, η ενύπαρκτη στον άνθρωπο αντίληψη για το δίκαιο και το άδικο, ο σεβασμός των γραπτών και άγραφων νόμων και των δικαιωμάτων των άλλων, καθώς και οι ενέργειες για την αποκατάσταση αυτών των δικαιωμάτων, όταν καταστρατηγούνται βάναυσα από κάποιον. Η δίκη εκδηλώνεται με τη δημιουργία και την τήρηση κανόνων δικαίου, την κατοχύρωση του δικαίου, του ορθού και του νόμιμου. Έτσι περιστέλλεται ο ατομικισμός και ο εγωισμός και εξασφαλίζεται η αρμονική κοινωνική συμβίωση.

Κάθε πολιτισμικά προηγμένη κοινωνία θεμελιώνεται στις αξίες της αιδούς και της δίκης. Οι αξίες αυτές είναι καθολικές και συνιστούν παράγωγα της εξέλιξης τόσο της ηθικής συνείδησης, όσο και του πολιτισμού που την εκφράζει και την κατευθύνει.

δίκη: Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η λέξη δίκη δεν χρησιμοποιείται με τη σημασία της δικαστικής διαδικασίας. Βρίσκεται κοντά στην αρχική της σημασία· δίκη: το ορθό, το δίκαιο. Κατά προέκταση, η δίκη δηλώνει εδώ την έμφυτη αντίληψη για το σωστό, το κοινό περί δικαίου αίσθημα.

«ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοὶ»: Η σημασία των δώρων.

Με τη φράση αυτή διατυπώνεται έξοχα η κοινωνιοπλαστική αποστολή της αιδούς και της δίκης. Χάρη στην αιδώ και στη δίκη εξασφαλίζεται η αρμονική συμβίωση μέσα στην πόλη, η συνοχή του συνόλου, η ισορροπία και η ευταξία. Με αυτές αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις φιλίας, συνεργασίας, αλληλεγγύης και αλληλοσεβασμού. Ειδικότερα η αἰδὼς οδηγεί σε ό,τι ονομάζεται «πόλεων κόσμοι», δηλαδή εμπνέει στους πολίτες κόσμια συμπεριφορά και συντελεί στην κατάκτηση της αυτονομίας τους, αναγκαία για την αρμονία της κοινωνίας. Η δίκη παραπέμπει στο «πόλεων δεσμοί», δηλαδή σε υπαγορεύσεις με τις οποίες οι πολίτες υποβάλλονται σε δεσμεύσεις της συμπεριφοράς τους, ώστε να επιβάλλεται η συνοχή της πολιτικής κοινωνίας. Η συμπληρωματική λειτουργία των δύο «δώρων» συνεπάγεται φιλίαν, που σημαίνει ηθική ενότητα της πολιτείας, σύμπνοια και ομόνοια των πολιτών, ώστε να συμβιώνουν αρμονικά.

Β2. «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦ ς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως»: Να βρείτε τέσσερις (4) γλωσσικές επιλογές με τις οποίες παρουσιάζεται η εντολή του Δία για την επιβολή της θανατικής ποινής (μονάδες 4).

Πώς δικαιολογείται η αυστηρότητα της ποινής; (μονάδες 6) Μονάδες 10

α. Η εντολή του Δία για την επιβολή της ποινής παρουσιάζεται με:

– την επανάληψη της λέξης «πάντας- πάντες»

– με τον επιτακτικό ύφος των δύο προστακτικών σε β’ ενικό πρόσωπο «μετεχόντων- θές»

– με την αναλογία «εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν·», η οποία φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο μοιράστηκαν οι τέχνες από τον Προμηθέα κάτι που απορρίπτεται από τον Δία για τη διανομή των δικών του δώρων.

– με την παρομοίωση «κτείνειν ὡς νόσον πόλεως» για να δηλωθεί πως όποιος δε συμμετέχει στην πολιτική αρετή μοιάζει με αρρώστια της πόλης, αποτελεί κίνδυνο γι’ αυτή και πρέπει να θανατωθεί.

β. Στον διάλογο αυτό ο Δίας θεωρεί απαραίτητη την καθολικότητα των αξιών της αιδούς και της δίκης για τους ανθρώπους, με την αιτιολόγηση-επιχείρημα ότι η κοινωνία δεν μπορεί να συγκροτηθεί πολιτικά, αν οι βασικές ιδιότητες που θεμελιώνουν την πολιτική συγκρότηση δεν είναι κοινές σε όλα τα μέλη της. Στην πολιτική αρετή (την οποία ο άνθρωπος κατακτά με την αιδώ και τη δίκη) πρέπει να συμμετέχουν όλοι ανεξαιρέτως οι πολίτες, γιατί μόνο έτσι μπορούν να συγκροτηθούν οργανωμένες και βιώσιμες κοινωνίες. Η αιδώς και η δίκη λειτουργούν ως συνεκτική δύναμη της κοινωνίας και η απουσία τους συνεπάγεται τη διάλυσή της.

Ο Πρωταγόρας τελειώνει τον μύθο με τον Δία να επιβάλλει αυστηρά την ανάγκη της καθολικότητας της πολιτικής αρετής και μάλιστα με την ποινή του θανάτου δηλώνοντας έτσι την πολύ μεγάλη σημασία που δίνει στις αξίες της αιδούς και της δίκης για τη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας.

Η σημασία και η αυστηρότητα του νόμου του Δία τονίζεται από την επιβολή θανατικής ποινής («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως») σε όποιον δεν συμμορφώνεται στις εντολές του. Η παρομοίωση όποιου δεν συμμετέχει στην πολιτική αρετή με αρρώστια της πόλης υποδηλώνει ότι αποτελεί κίνδυνο γι’ αυτή και πρέπει να θανατωθεί για να διαφυλαχθεί η τάξη και η ισορροπία του συνόλου. Ο Δίας ζητάει το απόλυτο και το απαιτεί με αμείλικτη σκληρότητα. Επιπλέον η επιβολή της ποινής του θανάτου από τον Δία, και συνεπώς η αδυναμία του να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, δείχνει ότι οι αξίες της αιδούς και της δίκης δεν είναι έμφυτες, γιατί δεν αποτελούσαν γνώρισμα της αρχικής ανθρώπινης φύσης και ότι ο σκληρός νόμος που τις επιβάλλει είναι «έργο του χρόνου, της πικρής πείρας και της ανάγκης». Με αυτόν τον τρόπο οι πολίτες διαμορφώνουν κοινωνικοπολιτική συνείδηση και αναδεικνύονται υπεύθυνοι για τη χρηστή διοίκηση, αφού αυτή εξαρτάται από το δικαίωμά τους να έχουν βαρύνουσα άποψη για τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων.

Β3. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη:

1. Στην καταδίκη του Σωκράτη συνέβαλε και η υποψία ότι ο φιλόσοφος διαπνεόταν από δημοκρατικά φρονήματα.

2. Η αρχαία ελληνική θρησκεία διέθετε ιερατείο με αποστολή τη μεσολάβηση μεταξύ θεών και ανθρώπων. 3. Στο πρώτο του ταξίδι στη Σικελία ο Πλάτων ήρθε σε επαφή με τη φιλοσοφία των Πυθαγορείων.

4. Η 7η Επιστολή δίνει πληροφορίες για τη ζωή του Πλάτωνα.

5. Ο Ησίοδος δίνει μια εξαιρετικά αισιόδοξη εικόνα για την εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Μονάδες 10

Β4 α. Να αντιστοιχίσετε στο τετράδιό σας καθεμιά αρχαία ελληνική λέξη της Στήλης

Α με την ετυμολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της Στήλης Β (στη Στήλη Β περισσεύουν δύο λέξεις). Στήλη Α Στήλη Β

1. σποράδην α. παρακαταθήκη

2. σκεδαννύμενοι β. θέαμα

3. ἀπώλλυντο γ. διασκέδαση

4. ἱκανὸς δ. θύμα

5. μετεχόντων ε. σπαρτά

6. θὲς στ. πανωλεθρία

ζ. άφιξη

η. σχολικός

1.- ε, 2-γ, 3-στ, 4-ζ, 5-η, 6-α (μονάδες 6)

Β4.β. Για καθεμιά από τις δύο παρακάτω λέξεις να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, στο ίδιο μέρος του λόγου, σε οποιαδήποτε μορφή της (πτώση, αριθμό, γένος, έγκλιση, χρόνο), χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο: «διεφθείροντο», «δημιουργοί».

– Ο χαρακτήρας της είχε διαφθαρεί από την συναναστροφή της με αχρείους ανθρώπους.

– Ο δημιουργός της πρόσφατης μόλυνσης του ποταμού πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά.

(μονάδες 4) Μονάδες 10

Β6. Ποια είναι η άποψη του Καλλικλή για την αδικία; Να τη συγκρίνετε με την αντίστοιχη άποψη του Πρωταγόρα στο παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο αναφοράς: «ἐζήτουν δὴ ἀθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἀθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο». Μονάδες 10

Στο κείμενο του Πλάτωνα ‘’ Γοργίας’’ ο Καλλικλής εκφράζει τις απόψεις του για το δίκιο και το άδικο. Συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι οι νόμοι καθορίζονται από τους αδύναμους με μοναδικό κριτήριο το συμφέρον τους. Αυτοί οι νόμοι επιβάλλονται από αυτούς διά της πειθούς στους ικανούς, τους πείθουν δηλαδή ότι η απαίτηση για περισσότερα αποτελεί την αρχή της αδικίας. ‘Ετσι μοιράζονται όλοι ίσα μερίδια και αυτοί βγαίνουν ωφελημένοι, αφού είναι κατώτεροι και μόνοι τους δε θα είχαν ούτε αυτά. Η φύση όμως, συνεχίζει ο Καλλικλής, διδάσκει πως ο ισχυρός και ο καλύτερος πρέπει να έχει περισσότερα. Οι αντιλήψεις αυτές του Καλλικλή εκφράζουν την αριστοκρατική αντίληψη για το δίκαιο, σύμφωνα με τις οποίες γίνεται αποδεκτό το δίκαιο του δυνατού, αυτό δηλαδή που επικρατεί στη φύση και όχι στην πολιτισμένη ανθρώπινη κοινωνία.

Σε αυτό το δίκαιο του ισχυρού, το οποίο θεωρεί ιδανικό ο Καλλικλής, αναφέρεται και ο Πρωταγόρας στο κείμενο αναφοράς, αλλά ο σοφιστής το αποδοκιμάζει και δείχνει με σαφήνεια τις συνέπειές του για τον άνθρωπο στις πρωτόγονες κοινότητες. Οι πρώτες συναθροίσεις, δεν μπορεί να τις πει κανείς αλλιώς, δεν είχαν νόμους και δίκιο, και γι’ αυτό δεν ήταν βιώσιμες. Δεν γνώριζαν οι άνθρωποι πώς να ζουν μαζί αρμονικά, εφόσον απουσίαζε η πολιτική τέχνη ( ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην.) Απουσίαζε δηλαδή η δικαιοσύνη και ο σεβασμός, με τραγικές συνέπειες για το ανθρώπινο γένος. Ο άνθρωπος μετά από τον φυσικό κίνδυνο των θηρίων, βρίσκεται μπροστά στον νέο κίνδυνο, που προέρχεται από τον συνάνθρωπό του. Η αδικία οδηγεί στον αλληλοσπαραγμό, με συνέπεια οι άνθρωποι πάλι να σκορπίζονται και πάλι να καταστρέφονται. ( ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο).

Κατανοούμε λοιπόν, συγκρίνοντας τα δύο κείμενα πως ο σοφιστής Πρωταγόρας, αντιτίθεται στις αριστοκρατικές αντιλήψεις του Καλλικλή περί δικαίου και υπερασπίζεται την έννομη και πολιτισμένη κοινωνία της δημοκρατικής πόλης-κράτους. Στην κοινωνία αυτή ο νόμος και το δίκαιο είναι σεβαστά και οδηγούν τους πολίτες στην αρμονική ζωή και στην ευδαιμονία.