Θέματα & Απαντήσεις Πανελλαδικών Εξετάσεων 2013 – Λογοτεχνία

 

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ

ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΕΤΑΡΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2013 – ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)

ΚΕΙΜΕΝΟ Διονύσιος Σολωμός

Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ

5 [22.]

………………………………………………………………..

Ἀλλά τό πλέξιμ’ ἄργουνε καί μοῦ τ’ ἀποκοιμοῦσε

Ἠχός, γλυκύτατος ἠχός, ὁπού μέ προβοδοῦσε.

∆έν εἶναι κορασιᾶς φωνή στά δάση πού φουντώνουν,

Καί βγαίνει τ’ ἄστρο τοῦ βραδιοῦ καί τα νερά θολώνουν,

Καί τόν κρυφό της ἔρωτα τῆς βρύσης τραγουδάει, Τοῦ

δέντρου καί τοῦ λουλουδιοῦ πού ἀνοίγει καί λυγάει· ∆έν

εἶν’ ἀηδόνι κρητικό, πού σέρνει τή λαλιά του

Σέ ψηλούς βράχους κι ἄγριους ὅπ’ ἔχει τή φωλιά του,

Κι ἀντιβουΐζει ὁλονυχτίς ἀπό πολλή γλυκάδα Ἡ

θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά ἡ πεδιάδα,

Ὥστε πού πρόβαλε ἡ αὐγή και ἔλιωσαν τ’ ἀστέρια, Κι

ἀκούει κι αὐτή καί πέφτουν της τά ρόδα ἀπό τά χέρια·

35 ∆έν εἶν’ φιαμπόλι4 τό γλυκό, ὁπού τ’ ἀγρίκαα μόνος

Στόν Ψηλορείτη ὅπου συχνά μ’ ἐτράβουνεν ὁ πόνος

Κι ἔβλεπα τ’ ἄστρο τ’ οὐρανοῦ μεσουρανίς νά λάμπει

Καί τοῦ γελοῦσαν τά βουνά, τά πέλαγα κι οἱ κάμποι·

Κι ἐτάραζε τά σπλάχνα μου ἐλευθεριᾶς ἐλπίδα

40 Κι ἐφώναζα: «ὦ θεϊκιά κι ὅλη αἵματα Πατρίδα!» Κι

ἅπλωνα κλαίοντας κατ’ αὐτή τά χέρια μέ καμάρι·

Καλή ‘ν’ ἡ μαύρη πέτρα της καί τό ξερό χορτάρι.

Λαλούμενο, πουλί, φωνή, δέν εἶναι νά ταιριάζει,

Ἴσως δέ σώζεται στή γῆ ἦχος πού νά τοῦ μοιάζει·

——————————————

1 . άργουνε· αργοπορούσε, καθυστερούσε, βράδυνε 2 . μου τ’ αποκοιμούσε· μου το καθυστερούσε, το καθιστούσε ράθυμο, νωθρό, αργό 3 . με προβοδούσε· με προέπεμπε, με συνόδευε

4 . φιαμπόλι· αυτοσχέδιο πνευστό όργανο των ποιμένων ( σουραύλι) 5 . λαλούμενο· μουσικό όργανο

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

45 ∆έν εἶναι λόγια· ἦχος λεπτός…………………………

∆έν ἤθελε τόν ξαναπεῖ ὁ ἀντίλαλος κοντά του.

Ἄν εἶν’ δέν ἤξερα κοντά, ἄν ἔρχονται ἀπό πέρα·

Σάν τοῦ Μαϊοῦ τές εὐωδιές γιομίζαν τόν ἀέρα,

Γλυκύτατοι, ἀνεκδιήγητοι………………………………

Μόλις εἶν’ ἔτσι δυνατός ὁ Ἔρωτας καί ὁ Χάρος. Μ’

ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχή, καί νά ‘μπει δέν ἠμπόρει

Ὁ οὐρανός, κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη· Μέ

ἄδραχνε, καί μ’ ἔκανε συχνά ν’ ἀναζητήσω Τή σάρκα

μου νά χωριστῶ γιά νά τόν ἀκλουθήσω.

55 Ἔπαψε τέλος κι ἄδειασεν ἡ φύσις κι ἡ ψυχή μου,

Πού ἐστέναξε κι ἐγιόμισεν εὐθύς ὀχ τήν καλή μου·

Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη,

Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη.

——————————————

6 . δεν ήθελε· δεν επρόκειτο, δε θα τολμούσε να 7 . ανεκδιήγητοι [ ενν. ήχοι] · ανεκλάλητοι, άρρητοι, εξωανθρώπινοι

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Τρία χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Ρομαντισμού, από τον οποίο επηρεάστηκε ο Σολωμός, είναι το μεταφυσικό στοιχείο, η αγάπη για την πατρίδα και η εξιδανίκευση του έρωτα. Για κάθε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με τον Π. Μάκριτζ: « Αυτό που κάνει εντύπωση ( στον Σολωμό ) είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης» . Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με μία εικόνα από τους στίχους 23-28 και άλλη μία από τους στίχους 35-43, παρουσιάζοντας το περιεχόμενό της καθεμιάς (μονάδες 10) και σχολιάζοντας τη λειτουργία της στο κείμενο (μονάδες 10).

Μονάδες 20

Β2. Στους στίχους 29-34 «Δέν εἶν’ ἀηδόνι … ἀπό τά χέρια·» να αναζητήσετε τέσσερα διαφορετικά σχήματα λόγου (μονάδες 8) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους στο κείμενο (μονάδες 12).

Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος σε ένα κείμενο 120-140 λέξεων: Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη, Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη.

Μονάδες 25

ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα από το ποίημα Ο Κρητικός του . Σολωμού με το παρακάτω απόσπασμα από τη νουβέλα του Ν.Λαπαθιώτη Κάπου περνούσε μια φωνή, αναφέροντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο κειμένων.

Μονάδες 20

Ναπολέων Λαπαθιώτης ΚΑΠΟΥ ΠΕΡΝΟΥΣΕ ΜΙΑ ΦΩΝΗ

Αυτό το βράδυ , η Ρηνούλα δεν κοιμήθηκε. Σαν ένας πυρετός γλυκός, της μέλωνε τα μέλη. Όλη νύχτα, μέχρι το πρωί, το αίμα της, πρώτη φορά, της τραγουδούσε, φανερά, τόσο ζεστά τραγούδια… Κι όταν, προς τα χαράματα, την πήρε λίγος ύπνος, είδε πως ήταν μέσα σ΄ ένα δάσος, −ένα μεγάλο δάσος γαλανό , μ’ ένα πλήθος άγνωστα κι αλλόκοτα λουλούδια. Περπατούσε, λέει, μέσ’ στην πρασινάδα, σκυμμένη, και με κάποια δυσκολία, χωρίς, όμως αυτό, να συνοδεύεται κι απ’ τη συνηθισμένην αγωνία, που συνοδεύει κάποιους εφιάλτες. [… ]Και την ίδια τη στιγμή, χωρίς ν’ αλλάξει τίποτε, μια μελωδία σιγανή γεννήθηκε κι απλώθηκε, σαν ένα κόρο1 από γνώριμες φωνές, που, μέσα τους, ξεχώριζε γλυκιά και δυνατή, την ήμερα παθητική και πλέρια του Σωτήρη! Κι η φωνή δυνάμωνε, δυνάμωνε, και σε λίγο σκέπασε και σκόρπισε τις άλλες, −κι έμεινε μονάχη και κυρίαρχη, γιομίζοντας τη γη, τον ουρανό, γιομίζοντας το νου και την καρδιά της! Κι είχ’ ένα παράπονο βαθύ, η χιμαιρική αυτή φωνή, − κι έμοιαζε μ’ ένα χάδι τρυφερό, λησμονημένο, γνώριμο, κι απόκοσμο! Κι η ψυχή της έλιωνε βαθιά, σαν το κερί, σβήνοντας σε μια γλύκα πρωτογνώριστη, σε μια σπαραχτική, πρωτοδοκίμαστη, και σαν απεγνωσμένη, νοσταλγία! Και καθώς ήταν έτοιμη να σβήσει, και να λιώσει, πίστεψε πως ήταν πια φτασμένη στον παράδεισο…

Κι η Ρηνούλα ξύπνησε με μιας, σα μεθυσμένη , −και κρύβοντας το πρόσωπο μέσ’ στο προσκέφαλό της, μην τύχει και τη νιώσουν από δίπλα, ξέσπασε σ’ ένα σιγανό παράπονο πνιγμένο…

Ν. Λαπαθιώτης, Κάπου περνούσε μια φωνή, Εκδόσεις Ερατώ, Αθήνα 2011, σ.

71-73

——————————————

1 . κόρος· χορωδία

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)

1. Στο εξώφυλλο του τετραδίου να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας.

2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.

3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει.

4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.

5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.30 π.μ.

KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

 

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1. Μεταφυσικό Στοιχείο: ήχος, στίχος 24, αγάπη για την πατρίδα, στίχοι 36, 40-41 και εξιδανίκευση του έρωτα, στίχοι 50, 55-58

 

Β1. Εικόνα στίχων 23-28: Δεν ήταν ερωτικό τραγούδι κοριτσιού

– Το ερωτικό τραγούδι του κοριτσιού ο αφηγητής το παρουσιάζει μέσα σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, με μια πολύ πλούσια εικόνα και με σχήματα λόγου, που δίνουν υψηλό λυρισμό στους τέσσερις στίχους. Μια κορασιά λοιπόν ακούγεται να τραγουδάει τον κρυφό έρωτά της μέσα σε ένα φουντωμένο δάσος την ώρα του δειλινού, τότε που ανατέλλει η σελήνη ˙ και το λέει το τραγούδι της στη βρύση, στο δένδρο που λυγίζει ελαφριά και στο λουλούδι που ανοίγει. – Ο μαγευτικός ήχος που άκουγε ο ναυαγός έμοιαζε με αυτό το έξοχο ερωτικό τραγούδι, αλλά δεν ήταν αυτό.

– Η εικόνα με την οποία παρουσιάζεται το τραγούδι έχει:

1. o Στοιχεία οπτικά (τα δάση, το άστρο, τα νερά που θολώνουν, κ.α.)

1. o Στοιχεία ακουστικά (κορασιάς φωνή – τραγουδάει)

1. o Στοιχεία οσφρητικά (το λουλούδι)

1. o Το στοιχεί της κίνησης (λυγάει)

1. o Υποβλητικότητα (η ανατολή της σελήνης, τα θολά νερά, η ώρα του δειλινού).

– Ακόμα, σε αυτή την εικόνα είναι πληθωρική η παρουσία της φύσης, μέσα στο ειδυλλιακό περιβάλλον, όπου αναφέρονται: τα δάση, η σελήνη, τα νερά, η βρύση, το δέντρο, το λουλούδι.

Εικόνα στίχων 35-43: Η μουσική από το σουραύλι (στ. 35-38)

– Ύστερα από το τραγούδι της κορασιάς στο μισόφωτο του δειλινού και το κελάηδημα του αηδονιού μέσα στη νύχτα ως την αυγή, έρχεται ο ήχος από το φιαμπόλι μέσα στην πάμφωτη μέρα (παρατηρούμε λοιπόν ότι οι τρεις εικόνες καλύπτουν όλες τις φάσεις του εικοσιτετραώρου:  δειλινό, νύχτα, αυγή, μέρα). Έτσι, ο αφηγητής παρουσιάζει τον ήχο του σουραυλιού να ακούγεται στον Ψηλορείτη (προβάλλει και πάλι η αγάπη του για την ιδιαίτερη πατρίδα του), καθώς ο ήλιος έλαμπε στο καταμεσήμερο φωτίζοντας τα βουνά, τα πέλαγα και τους κάμπους, που έμοιαζαν σαν να του γελούσαν κάτω από το δυνατό του φως. Μέσα σε αυτή την τελευταία εικόνα ο αφηγητής βάζει και τον εαυτό του και μάλιστα ως προνομιούχο μοναδικό ακροατή της μουσικής του σουραυλιού (αγρίκαα = άκουγα). – ο μαγευτικός ήχος που άκουγε ο ναυαγός έμοιαζε με αυτόν το γλυκύτατο ήχο του φιαμπολιού, αλλά δεν ήταν αυτός.

– Η εικόνα με την οποία παρουσιάζεται η μουσική από το σουραύλι έχει:

1. o Στοιχεία οπτικά (ο Ψηλορείτης, ο ήλιος, τα βουνά, τα πέλαγα, οι κάμποι) και

1. o Στοιχεία ακουστικά (φιαμπόλι, αγρίκαα).

– Ακόμα, σε αυτή είναι φανερή η παρουσία της φύσης μέσα στο πάμφωτο περιβάλλον, όπου αναφέρονται: ο Ψηλορείτης, ο ήλιος, τα βουνά, τα πέλαγα, οι κάμποι.

 

 

Β2. – Η γοητεία του κελαηδήματος του αηδονιού αποδίδεται με σχήματα λόγου, που είναι τα επακόλουθα:

1. o Η μεταφορά:  σέρνει τη λαλιά του, γλυκάδα (του κελαηδήματος), έλιωσαν τ’  αστέρια

1. o Η υπερβολή:  το τραγούδι του αηδονιού αντιβουίζει πολύ μακριά, ως πέρα στη θάλασσα και στην πεδιάδα

1. o Το χιαστό:  η θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα

1. o Η προσωποποίηση: προσωποποιείται η αυγή, που ακούει το κελάηδημα του αηδονιού.

– Τα σχήματα λόγου δίνουν γενικά ζωντάνια και παραστατικότητα, συμμετοχή της φύσης, αγάπη για την πατρίδα. Οι στίχοι αυτοί αποτελούν τη δεύτερη αρνητική παρομοίωση και δείχνουν την επίδραση του ήχου στη φύση (θάλασσα, πεδιάδα, αστέρια, κ.τ.λ.)

 

Γ1. – Η φεγγαροντυμένη έχει φύγει, σταμάτησε και ο ήχος. Και ο ναυαγός στρέφει και πάλι το ενδιαφέρον στη σωτηρία της αγαπημένης του. Από το σημείο αυτό ως τη στιγμή κατά την οποία φτάνει στη στεριά (και τέλος φθάνω στο γιαλό) παρατηρείται αφηγηματικό κενό:  δε μας πληροφορεί ο αφηγητής τι ακριβώς συνέβη σε αυτό το χρονικό διάστημα, προφανώς επειδή δεν υπάρχει τίποτε σημαντικό ενδιαφέρον˙ υποθέτουμε ότι κολυμπούσε με κόπο μεταφέροντας την αγαπημένη του.

– Ο ναυαγός λοιπόν φτάνει στη στεριά, όπου αποθέτει την κόρη και μάλιστα με χαρά, επειδή κατάφερε να την πάει στο ασφαλές μέρος σώα (η σκηνή παρουσιάζεται παραστατικά με τους δραματικούς ενεστώτες φθάνω – απιθώνω). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αφηγητής δίνει σημασία στη σωτηρία της αγαπημένης του και όχι στη δική του˙ αυτό φαίνεται από τη σύνταξη του ρήματος «φθάνω», που χρησιμοποιείται ως μεταβατικό:  ενώ περιμένουμε να ακούσουμε απλώς φθάνω στο γιαλό, η διατύπωση είναι διαφορετική:  φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη.

– Όμως ύστερα από τη χαρά, στο δεύτερο ημιστίχιο του τελευταίου στίχου, με μιαν έντονη αντίθεση (χαρά – πεθαμένη˙ ο και εδώ είναι αντιθετικός) έρχεται αιφνιδιαστικά η ανατροπή:  η αγαπημένη ήταν νεκρή (είχε πνιγεί) και επομένως πήγε στα χαμένα όλη η προσπάθεια για τη σωτηρία της. Έτσι, ύστερα από το ξεκλήρισμα όλων των μελών της οικογένειας του Κρητικού (απόσπασμα 4 [21.], στ. 31-31), τώρα αυτός έχασε και την αγαπημένη του και έχει μείνει παντέρημος στον κόσμο, χωρίς οικογένεια, χωρίς αγαπημένα πρόσωπα, χωρίς πατρίδα.

– Η αφήγηση τελειώνει απότομα μαζί με το ποίημα, με λιτότητα και κυρίως χωρίς θρήνους για το θάνατο της κόρης, αφού ο αφηγητής μας έχει ήδη γνωρίσει ότι η αγαπημένη του βρίσκεται στον Παράδεισο, όπου θα σμίξουν, για να ζήσουν μαζί στην αιωνιότητα. Επομένως είναι περιττά τα περισσότερα λόγια.

 

Η κυκλική σύνδεση με την αρχή του ποιήματος

– Το ποίημα αρχίζει με το «ακρογιάλι», που βρισκόταν ακόμη μακριά (πρώτος στίχος:  Εκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τ΄ ακρογιάλι). Αλλά και στο τέλος γίνεται λόγος πάλι για το ακρογιάλι (προτελευταίος στίχος:  και το τέλος φθάνω στο γιαλό…) Έτσι, η αφήγηση που ανοίγει με το ακρογιάλι κλείνει πάλι με αυτό (κύκλος). «Η πρώτη λέξη (Εκοίταα) σημαδεύει το απόμακρο κι ανέφικτο ακρογιάλι στο βάθος του ορίζοντα. Το ίδιο όμως σημάδι (ο γιαλός)  βρίσκεται και στη σφραγίδα του ποιήματος. Αυτός ο κύκλος που δημιουργείται με την ίδια λέξη στην αρχή και στο τέλος της σύνθεσης είναι, πιστεύω, μία από τις πολλές ενδείξεις ότι το ποίημα δεν είναι απόσπασμα, αλλά σύνολος λόγος  με κοινό ορόσημο στην αφετηρία και στην κατάληξή του.» (Δ. Ν. Μαρωνίτης)

 

Δ1. Ομοιότητες:

– Συμμετοχή της φύσης

– Ύπαρξη ήχου

– Καταλυτική δύναμη του ήχου

– Μεταφυσικό στοιχείο

 

Διαφορές:

– Κρητικός: ο ήχος είναι απροσδιόριστος, ο ήρωας βιώνει το όραμα που βλέπει και το τέλος έχει συναισθήματα αντιφατικά (χαρά 0 λύπη) 

– Παράλληλο: βρίσκεται σε ονειρική κατάσταση, ο ήχος προσδιορίζεται, το τέλος είναι πιο ξεκάθαρο (αρνητικά συναισθήματα ηρωίδας)

 

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ: ΤΣΙΜΠΟΥΚΑ ΜΑΡΙΑ – ΚΟΠΑΝΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ