ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2019
Διδαγμένο κείμενο
Πλάτων, Πρωταγόρας 321b -322a
ενότητα 3η (321Β6 – 322Α)
Η κλοπή της φωτιάς
Ἃτε δή οὖν οὐ πάνυ τι σοφός ὢν ὁ Ἐπιμηθεύς ἒλαθεν αὑτόν καταναλώσας τάς δυνάμεις εἰς τά ἂλογα ˙λοιπόν δή ἀκόσμητον ἒτι αὐτῷ ἦν τό ἀνθρώπων γένος, καί ἠπόρει ὃτι χρήσαιτο. Ἀποροῦντι δέ αὐτῷ ἒρχεται Προμηθεύς ἐπισκεψόμενος τήν νομήν, καί ὁρᾷ τά μέν ἂλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἒχοντα, (ὁρᾷ )τόν δέ ἂνθρωπον (ὂντα) γυμνόν τε καί ἀνυπόδητον καί ἂστρωτον καί ἂοπλον˙ ἢδη δέ καί ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν , ἐν ᾗ ἒδει καί ἂνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς.
Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεύς ἣντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὓροι, κλέπτει Ἡφαίστου καί Ἀθηνᾶς τήν ἒντεχνον σοφίαν σύν πυρί -ἀμήχανον γάρ ἦν ἂνευ πυρός αὐτήν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι – καί οὓτω δή δωρεῖται ἀνθρώπῳ. Τήν μέν οὖν περί τόν βίον σοφίαν ἂνθρωπος ταύτῃ ἒσχεν, τήν δέ πολιτικήν οὐκ εἶχεν˙ἦν γάρ παρά τῷ Διί.
Τῷ δέ Προμηθεῖ εἰς μέν τήν ἀκρόπολιν τήν τοῦ Διός οἲκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν –πρός δέ καί αἱ Διός φυλακαί φοβεραί ἦσαν- εἰς δέ τό τῆς Ἀθηνᾶς καί Ἡφαίστου οἲκημα τό κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθών εἰσέρχεται, καί κλέψας τήν τε ἒμπυρον τέχνην τήν τοῦ Ἡφαίστου καί τήν ἂλλην τήν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καί ἐκ τούτου εὐπορία μέν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δέ δι’ Ἐπιμηθέα ὓστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.
Απαντήσεις
Α1α-β
- Λάθος (ὁ Ἐπιμηθεύς ἒλαθεν αὑτόν καταναλώσας τάς δυνάμεις εἰς τά ἂλογα)
- Σωστό (ἒρχεται Προμηθεύς ἐπισκεψόμενος τήν νομήν)
- Σωστό (Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεύς ἣντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὓροι)
- Λάθος ( Τῷ δέ Προμηθεῖ εἰς μέν τήν ἀκρόπολιν τήν τοῦ Διός οἲκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν)
- Σωστό (καί ἐκ τούτου εὐπορία μέν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται)
Β1 Τα χαρακτηριστικά του Προμηθέα και του Επιμηθέα
Ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας ήταν Τιτάνες, γιοι του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης. Ειδικότερα, ο Προμηθέας είναι αυτός που, όπως δηλώνει και το όνομά του (σύνθετο από τις λέξεις πρὸ + μῆτις = σκέψη), σκέφτεται πριν κάνει κάτι, σταθμίζει τις συνέπειες και έπειτα προβαίνει σε πράξεις. Ο Επιμηθέας από την άλλη είναι αυτός που, όπως δηλώνει και το όνομά του (σύνθετο από τις λέξεις ἐπὶ + μῆδος), σκέφτεται μετά την εκτέλεση μιας ενέργειας και βρίσκεται αντιμέτωπος με τις συνέπειές της. Είναι «ἁμαρτίνοος» ή «ὀψίνοος». Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να τον χαρακτηρίσουμε αστόχαστο, απερίσκεπτο, επιπόλαιο, παρορμητικό. Στον μύθο του Πρωταγόρα παρουσιάζεται λόγω απρονοησίας να εξαντλεί όλα τα εφόδια στα ζώα και να αφήνει τον άνθρωπο εντελώς αβοήθητο και ανυπεράσπιστο.
Β2. «ἔντεχνος σοφία»: το επίθετο «ἔντεχνος» υποδηλώνει αυτόν που είναι μέσα στα όρια της τέχνης, τον έμπειρο, τον επιδέξιο. Στη φράση «ἔντεχνος σοφία», η λέξη «σοφία» υποδηλώνει τη σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, τη σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη, τις τεχνικές γνώσεις. Αρχικά η έννοια της σοφίας έχει κυρίως να κάνει με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική, κ.τ.λ. Ο προσδιορισμός «ἔντεχνος» επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει, επομένως, πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί και όχι αυτή που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία, δηλαδή τις θεωρητικές γνώσεις.
Τα δώρα του Προμηθέα συνετέλεσαν στο να αποκτήσει ο άνθρωπος «τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν», χρήσιμες δηλαδή γνώσεις, προκειμένου να αντισταθμίσει τις ελλείψεις των εφοδίων που είχαν δοθεί στα υπόλοιπα έμβια όντα.
Ο Πρωταγόρας όμως θεωρεί σκόπιμο να αναφέρει στο σημείο αυτό της αφήγησης ότι ο Προμηθέας δεν μπόρεσε να δώσει στους ανθρώπους την πολιτική τέχνη, το υψηλότερο και καλύτερο δώρο, φυλαγμένο από τον ίδιο τον Δία, αλλά με την πράξη κλοπής περιορίστηκε στο δώρο της τεχνογνωσίας, ευεργετικό βέβαια, αλλά κατώτερο. Γίνεται σαφές ότι η πολιτική τέχνη είναι ανώτερη κατάκτηση, η οποία στον μύθο χαρακτηρίζει την κοινότητα των θεών και όχι των ανθρώπων, και αποτελεί στοιχείο εξουσίας του Δία απέναντι στους άλλους θεούς και τον κόσμο. (Η παρουσίασή τους ως δώρων των θεών και όχι ως ανακαλύψεων του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί και ως ένδειξη σεβασμού προς αυτούς και προσπάθεια αποφυγής ύβρης εκ μέρους των ανθρώπων. )
Η αξία της πολιτικής τέχνης φαίνεται πρώτον από τη δυσκολία πρόσβασης σ’ αυτήν ακόμη και από τον ίδιο τον Προμηθέα: «Τῷ δέ Προμηθεῖ εἰς μέν τήν ἀκρόπολιν τήν τοῦ Διός οἲκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν» αλλά και από τους φοβερούς φύλακες που την φύλαγαν: «πρός δέ καί αἱ Διός φυλακαί φοβεραί ἦσαν» Οι φύλακες του Δία ήταν η Βία και το Κράτος, που αναφέρονται τόσο στη Θεογονία του Ησιόδου όσο και στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου. Πρόκειται για τα όργανα εξουσίας του Δία. Στον μύθο του Πρωταγόρα συμβολίζουν τη δυσκολία και τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους να αποκτήσει την πολιτική τέχνη, τις γνώσεις δηλαδή για την οργάνωση κοινωνιών και για την ανάπτυξη πνευματικού πολιτισμού. Έμμεσα προβάλλει την αξία και τη σημασία της τέχνης που υπόσχεται ότι διδάσκει στους νέους της Αθήνας.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι η άποψη που συνάγεται από τον μύθο και αποδίδεται στον Πρωταγόρα ότι στην προϊστορία του ανθρώπινου γένους προηγήθηκε η κατάκτηση τεχνικής πρόσφορης για τον βιοπορισμό του και ακολούθησε η κατάκτηση της πολιτικής τέχνης. Άρα η κατάκτηση της τεχνικής από τον άνθρωπο, που χαρακτηρίζεται σαν τιτανική πράξη κλοπής, συνέβη σε μια πρώιμη φάση, προκοινωνική και δείχνει τις τότε δυνατότητες του ανθρώπινου πνεύματος. Αντίθετα, η πολιτική ήταν ακόμη απρόσιτη σχεδόν στο ανθρώπινο πνεύμα και κατακτήθηκε σε υστερότερη στιγμή της ιστορίας του ανθρώπου και αφού είχαν διαμορφωθεί οι κατάλληλες συνθήκες.
Καταλήγοντας συμπεραίνουμε ότι τα δώρα του Προμηθέα, τα οποία εξασφάλισε από το κοινό οίκημα του Ηφαίστου και της Αθηνάς, είναι κατώτερα από την πολιτική τέχνη που φυλάσσεται στην κατοικία του Δία στην ακρόπολη.
Β3.
Α. Σωστό
Β. Σωστό
Γ. Λάθος
Δ. Σωστό
Ε. Λάθος
Β4.
Στήλη Α Στήλη Β
| 1 εἱμαρμένη |
α. εισιτήριο |
|
2 ἐξιέναι |
β. είσοδος |
|
3 ἒσχε |
γ. κλεψύδρα |
|
4 κλέπτει |
δ. σχίσμα |
|
5 λαθών |
ε. μερίδιο |
|
|
στ. λοιπόν |
|
|
ζ. λήθη |
|
|
η. σχήμα |
1-ε, 2-α, 3 –η, 4 –γ, 5-ζ
Β5. Στον διάλογο ‘’Πρωταγόρας’’ του Πλάτωνα , αλλά και στην τραγωδία του Αισχύλου ‘’Προμηθεύς Δεσμώτης’’ ο Προμηθέας παρουσιάζεται να προσφέρει στο ανθρώπινο γένος εφόδια αναγκαία για την επιβίωση και την βελτίωση των συνθηκών της ζωής του.
Στο πρώτο κείμενο ο σοφιστής Πρωταγόρας χρησιμοποιεί τον Τιτάνα Προμηθέα ως ένα από τα πρόσωπα του μύθου που αφηγείται στον Σωκράτη. Σκοπός του να αποδείξει στον συνομιλητή του ότι το μάθημά του, η πολιτική τέχνη διδάσκεται, κάτι που αμφισβητήθηκε προηγουμένως. Ο Πρωταγόρας έχοντας ως στόχο την απόδειξη του διδακτού της αρετής είναι σύντομος στην παρουσίαση του χαρακτήρα του Προμηθέα. Παρόλα αυτά ο Προμηθέας είναι ο φιλάνθρωπος και δε διστάζει να αγνοήσει την εξουσία του Δία και να κλέψει τις τεχνικές γνώσεις από τον Ήφαιστο και την Αθηνά και να τις προσφέρει στον άνθρωπο. Για την πράξη του αυτή θα τιμωρηθεί, κάτι που επίσης παρουσιάζεται σύντομα, όπως φαίνεται και στο κείμενο ( κλοπῆς δίκη μετῆλθεν). Ο Προμηθέας και η πράξη του εδώ παρουσιάζονται έμμεσα με αφηγηματικό (πλάγιο) λόγο από τον Πρωταγόρα, επομένως θα λέγαμε πως αυτό που τονίζεται κυρίως από τον αφηγητή είναι η φιλανθρωπία και η αγωνία του Τιτάνα για το ανθρώπινο γένος, αντίθετα δε φαίνεται να θέλει να προβάλει τον εαυτό του, κάτι που μας επιτρέπει να τον χαρακτηρίσουμε ως μετριόφρονα.
Στο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από την τραγωδία του Αισχύλου «Προμηθεύς Δεσμώτης» ακούμε άμεσα σε ευθύ λόγο τον Τιτάνα να αναλύει διεξοδικά την προσφορά του στον άνθρωπο. Συγκεκριμένα απαριθμεί όλες τις εφευρέσεις του ίδιου, τις οποίες πρόσφερε στο ανθρώπινο γένος. Έτσι , χάρη σ’ αυτόν οι άνθρωποι έχουν την ιατρική, τη φαρμακευτική, τη μαντική, την οιωνοσκοπία, την χρήση των μετάλλων, και άλλα πολλά. Εδώ λοιπόν ο Τιτάνας παρουσιάζεται από τον Αισχύλο αλαζονικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση. Μόνος αυτός ευεργετεί˙ο άνθρωπος δεν ενεργεί, όπως φαίνεται και στους δυο τελευταίους στίχους. (Με δυο λόγια μάθε τα πάντα: όλες οι τέχνες οι ανθρώπινες είναι δωρεές του Προμηθέα).
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως και στα δυο κείμενα ο Προμηθέας παρουσιάζεται φιλάνθρωπος και προσφέρει στον άνθρωπο δώρα για τα οποία θα τιμωρηθεί. Στο κείμενο του Πρωταγόρα ο Προμηθέας δίνει δώρα και μ’ αυτά ο άνθρωπος θα επινοήσει τις τέχνες και τα γράμματα και θα εξασφαλίσει μόνος του τη ζωή του. Γίνεται λοιπόν στο σημείο αυτό φανερός ο ανθρωποκεντρισμός του Πρωταγόρα. Αντίθετα, στο απόσπασμα του Αισχύλου έχοντας θεοκεντρική εστίαση, βλέπουμε πως τα πάντα προέρχονται από τον θεό.
Επιμέλεια : Πέρσα Κουινέλη
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Γ1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
εγώ από τη μια είμαι απλός πολίτης, γνωρίζω απ΄ την άλλη ότι το καλύτερο είναι να διδάσκεται το αγαθό απ΄την ίδια του τη φύση , δεύτερον απ΄αυτούς που γνωρίζουν πραγματικά κάτι αγαθό παρά απ’ αυτούς που γνωρίζουν την τέχνη της εξαπάτησης( να εξαπατούν). Ίσως λοιπόν δεν μιλώ για τα ονόματα με τον τρόπο των σοφιστών ( ίσως τα λόγια μου δεν μοιάζουν με των σοφιστών) ˙ δεν αναζητώ βέβαια αυτό ( δεν είναι αυτός ο σκοπός μου)˙
Γ2.
Ο Ξενοφών, στο απόσπασμα αυτό από το διδακτικό έργο «Κυνηγετικός», στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί το διδακτικό του έργο ,καταφέρεται με τρόπο οξύ εναντίον των σοφιστών όσον αφορά στην επιρροή που ασκούν στους νέους της Αθήνας. Συγκεκριμένα τους κατηγορεί ότι ,ενώ υποστηρίζουν ότι με τη διδασκαλία και τα συγγράμματά τους θα οδηγήσουν τους νέους στην αρετή, διδάσκουν ανούσια θέματα που τελικά τους οδηγούν σε απολαύσεις που στερούνται οποιαδήποτε αρετή «Θαυμάζω δε τῶν σοφιστῶν …ἀρετή δ’ οὐκ ἔνι ˙ ». Ακόμα, τους επικρίνει καθώς δημιουργούν ψεύτικες ελπίδες στους νέους ότι θα τους διδάξουν κάτι χρήσιμο , αντίθετα σπαταλούν τον χρόνο τους , παρέχουν κακή εκπαίδευση και τους απομακρύνουν από τα χρήσιμα και τα σπουδαία «διατρίβειν δ΄ἄλλως … κακά.». Τέλος, υποστηρίζει πως οι μέθοδοι διδασκαλίας των σοφιστών, τα συγγράμματά τους και το εξεζητημένο ύφος τους στερούνται σπουδαία αποφθέγματα, που θα μπορέσαν να ωφελήσουν τους νέους «Μέμφομαι οὖν αὐτοῖς … οὐδαμοῦ, Ἐγώ δε ἰδιώτης … τέχνην ἐχόντων.». Συνοψίζοντας, ο Ξενοφών μέμφεται τους σοφιστές καθώς δεν προσφέρουν καμία ωφέλεια στους νέους, στοχεύουν στο να τους εξαπατήσουν και να επωφεληθούν οικονομικά από αυτούς.
Γ3α.
ἄνδρα→ ἄνδρας
ὅντινα → οὕστινας
γράμματα→ γράμμα
ὧν→ οὗ
β.
ἑωράκαμεν → ἴδωμεν
έποίησαν→ ποιήσωσι
παρέχονται → παράσχωσι
Γ4α.
ὀνόματα μέν γάρ οὐκ ἄν παιδεύσειε, γν-ωμαι δε, εἰ καλῶς ἔχοιεν.
Στην υπόθεση έχουμε εἰ +ευκτική «εἰ καλῶς έχοιεν» και απόδοση δυνητική ευκτική «οὐκ ἄν παιδεύσειε» και δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος.
Μεταφορά στο προσδοκώμενο:
Υπόθεση : ἐάν ἔχωσι
Απόδοση: οὐκ ἄν παιδεύσειε ή παιδεύσει κλπ.
Γ4β.
Το είδος της σύνταξης είναι παθητική «πολλά( Υποκείμενο) αὐτοῖς (Δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου) γέγραπται (Παθητικό ρήμα)»
Μετατροπή σε ενεργητική σύνταξη:
Αὐτοί γεγράφασι πολλά.
Επιμέλεια : Εύα Μαζοκοπάκη