Για να “κατεβάσετε” και να δείτε τα θέματα στο μάθημα στο μάθημα Αρχαίων Ελληνικών, πατήστε τον παρακάτω σύνδεσμο:
Θέματα στο μάθημα Αρχαίων Ελληνικών 2021
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2022
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Αριστοτέλους Πολιτικά, Α 1.10-11, 1253a7-18
ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Διατριβαί, Β 10.1-4
Α1.α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο (μονάδες 6)
1. Σωστό
2. Λάθος
3. Λάθος
Α2.β. στήλη Α στήλη Β
α. φωνή 2. Ζώον
β. λόγος 1. Άνθρωπος
γ. λυπηρόν 2. Ζώον
δ. δίκαιον 1. Άνθρωπος
α-2, β- 1, γ- 2, δ- 1
(μονάδες 4)
Β1.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στο παραπάνω χωρίο η φύση δεν κάνει τίποτε χωρίς σκοπό (οὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖ). Όλες οι φυσικές διεργασίες κάπου αποβλέπουν. Πρόκειται για φράση που επαναλαμβάνει ο Αριστοτέλης σε πολλές πραγματείες του. Υποστηρίζει ότι στη φύση τίποτε δεν γίνεται μάταια, τα πάντα εξυπηρετούν ορισμένη σκοπιμότητα, από την οποία και νοηματοδοτούνται: … εἰ μηθὲν μάτην ποιεῖ ἡ φύσις. Ἕνεκά του γὰρ πάντα ὑπάρχει τὰ φύσει, ἢ συμπτώματα ἔσται τῶν ἕνεκά του [: αν είναι αλήθεια ότι η φύση τίποτε δεν κάνει στην τύχη. Όλα, αλήθεια, τα φυσικά όντα υπάρχουν για κάποιο σκοπό, ή είναι τυχαία παραστρατήματα εκείνων που υπάρχουν για κάποιο σκοπό] (Περὶ ψυχῆς 434a31-32). Στην ανάπτυξή της η θεωρία αυτή ονομάστηκε αριστοτελική τελολογία. Προνομιακός χώρος της τελολογίας είναι η βιολογία. Σχεδόν όλα τα παραδείγματα που φέρνει ο φιλόσοφος αντλούνται από την έμβια φύση· γίνεται αναφορά στα σχήματα των δοντιών, που είναι όπως είναι για να εξυπηρετούν την πρόσληψη και επεξεργασία των τροφών, στις στοχευμένες ενέργειες μυρμηγκιών και μελισσών για την επιβίωση της κοινότητάς τους, στην ύπαρξη και λειτουργία των φύλλων χάριν των καρπών. Βασίζεται, λοιπόν, ο Αριστοτέλης στη βιολογία και επεκτείνει το τελολογικό ερμηνευτικό μοντέλο του και σε άλλα πεδία των φυσικών επιστημών.
Επίσης η λέξη λόγος χρησιμοποιείται συχνά για να δηλωθούν αξεχώριστες μεταξύ τους η λογική (ως ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου και ως διανοητική δραστηριότητα) και η γλώσσα (ως σύστημα σημείων και ως συγκεκριμένη έκφραση). Στο συγκεκριμένο χωρίο ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον λόγο, ο οποίος αντιδιαστέλλεται προς την φωνήν, και, συνεπώς, έχει ενισχυμένη τη σημασία της γλώσσας (χωρίς να χάνεται βέβαια η σημασία της ανθρώπινης λογικής).
(μονάδες 10)
Β2. Ο Επίκτητος παρουσιάζει τον άνθρωπο της εποχής του να έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά:
α. Τὸ πρῶτον ἄνθρωπος, τοῦτο δ’ ἔστιν οὐδὲν ἔχων κυριώτερον προαιρέσεως:
Η νομοτέλεια που διέπει σύμφωνα με τους στωικούς τον κόσμο, η ‘’ειμαρμένη’’ ορίζει μια απαραβίαστη τάξη αιτίων και αιτιατών. Παρ’ όλα αυτά, δεν ανατρέπει την ανθρώπινη ελευθερία. Πιο συγκεκριμένα, δίνονται από την ‘’ειμαρμένη’’ στον άνθρωπο ορισμένες δυνατότητες, ανάμεσα στις οποίες μπορεί να επιλέξει. Όπως προαναφέρθηκε, η ζωή παρομοιάζεται από τον Επίκτητο με ένα θεατρικό έργο: Αν και δεν επιλέγουμε ρόλο, επιλέγουμε το πόσο καλά θα τον υποδυθούμε. Η δυνατότητα αυτή επιλογής, η ‘’προαίρεση’’ οφείλεται στον λόγο, ο οποίος διακρίνει τον άνθρωπο από τα ζώα.
β. Δεύτερο γνώρισμα του ανθρώπου που εννοήθηκε και στο γνώρισμα της προαιρέσεως είναι ο λόγος. Για την έννοια του λόγου ήδη έχει αναφορά στον Αριστοτέλη, όπου έχουμε επισημάνει ότι η λογικότητα του ανθρώπου είναι η άλλη όψη της πολιτικής του φύσης. Αυτή εξάλλου είναι και μία παλιά σημασία της αρχαιοελληνικής λέξης λόγος. Ο λόγος με τη διττή σημασία (ομιλία- γλώσσα, ικανότητα λογικής σκέψης-διανοητική δραστηριότητα) είναι, κατά τον Επίκτητο, όπως άλλωστε και για όλη τη στωική φιλοσοφία, το ιδιαίτερο γνώρισμα, η ειδοποιός διαφορά, του ανθρώπου από τα άλλα έμβια όντα, (θηρίων, προβάτων). Αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου, όπως και η προαίρεση. Η έννοια βέβαια του λόγου είναι γενικά πολυσήμαντη: ομιλία, προφορική έκφραση, διήγηση, λογική ιδιότητα, σκέψη, ορισμός, επιχείρημα, αναλογία. Στη στωική φιλοσοφία η έννοια του λόγου έχει ιδιαίτερη σημασία και αποτελεί βασικό της όρο σε δύο βασικά επίπεδα (ανθρώπινος λόγος – κοσμικός Λόγος).
γ: Τρίτο γνώρισμα του ανθρώπου είναι πως αποτελεί μέρος του κοσμικού όλου, του σύμπαντος. Είναι πολίτης του κόσμου και χαρακτηρίζεται από τις εξής ιδιότητες:
α. αποτελεί μέρος του κόσμου
β. αποτελεί ηγετικό μέρος του κόσμου
γ. η ηγεμονική του θέση προκύπτει από τη λογική του -με τη λογική του μπορεί να αντιλαμβάνεται πώς λειτουργεί η θεία διοίκηση του κόσμου και να συμπορεύεται μ’ αυτήν
– μπορεί να υπολογίζει τις συνέπειες ( τά ἑξῆς) όσων επιβάλλει η θεία διοίκηση του κόσμου
Η ιδιότητα του πολίτη για τον Επίκτητο δεν αποτελεί κάποιο στατικό δεδομένο.
– Ο πολίτης πρέπει να μη λειτουργεί ως μεμονωμένο άτομο που επιδιώκει τα προσωπικά του συμφέροντα
– Ο πολίτης πρέπει να λειτουργεί ως μέρος ενός συνολικού κοσμικού οργανισμού, όπως λειτουργούν τα μέλη του ανθρώπινου σώματος.
– Ο πολίτης πρέπει να ελέγχει με τη λογική του τα πάθη του, δηλαδή τις ορμές και τις ορέξεις του, να τις κρίνει και να τις χαλιναγωγεί.
(μονάδες 6)
Γλωσσικές επιλογές:
α. Σκέψαι τίς εἶ, Σκόπει οὖν, Κεχώρισαι θηρίων,… β΄ ενικό πρόσωπο που προσδίδει οικειότητα, αμεσότητα και μια διάθεση να αγγίξει συναισθηματικά τον άνθρωπο της εποχής του και να τον ενθαρρύνει προκειμένου να αντιμετωπίσει τις καθημερινές του δυσκολίες.
β. Τίς οὖν ἐπαγγελία πολίτου; Ευθεία ερώτηση η οποία απαντάται από τον ίδιο τον Επίκτητο και το κείμενο αποκτά διαλογική μορφή κι έτσι κερδίζει σε ζωντάνια και αμεσότητα. (μονάδες 4)
Β3. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε φράση της στήλης Α ….
Α. Β.
1. δ
2. α
3- ε
4 β
5 στ.
(μονάδες 10)
Β4 α. Να αντιστοιχίσετε στο τετράδιό σας καθεμιά αρχαία ελληνική λέξη της Στήλης
Α με την ετυμολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της Στήλης Β (στη Στήλη Β περισσεύει μία λέξη.)
Α. Β.
1. ε
2. δ
3- ζ
4 β
5 α
6. στ
(μονάδες 6)
Β4 β. – Η εργασία σου ήταν αδούλευτη, μπορούσες να ασχοληθείς περισσότερο.
– Η προηγούμενη γενιά είναι υπεύθυνη για το σημερινό οικολογικό αδιέξοδο.
Β5. Στα δύο κείμενα που καλούμαστε να συγκρίνουμε βλέπουμε να γίνεται αναφορά στον όρο προαίρεση. Η προαίρεσις είναι ένας σημαντικός όρος της αρχαίας ηθικής φιλοσοφίας, κεντρικός στον Αριστοτέλη και σε Στωικούς.
Στον Επίκτητο η έννοια της προαιρέσεως εκτός από τη γενική σημασία της προτίμησης, σημαίνει την ελεύθερη βούληση. Με την έννοια της ελεύθερης βούλησης ταυτίζεται η προαίρεση και στο κείμενο του Ε. Π. Παπανούτσου, συγκεκριμένα, « όπου προαίρεση , εκεί και βούληση». Επομένως οι δύο στοχαστές ταυτίζονται ως προς αυτήν την άποψη.
Δεύτερη ομοιότητα που εντοπίζεται και στους δύο φιλοσόφους αποτελεί η άποψη πως η προαίρεση αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου και μάλιστα το σημαντικότερο (οὐδὲν ἔχων κυριώτερον προαιρέσεως) . Αλλά και ο Ε. Π. Παπανούτσος θα εκφράσει α μια παρόμοια άποψη«…γιατί μόνο στον άνθρωπο έχουμε προαίρεση. Στο ζώο υπάρχει όρεξη…»
Τρίτο σημείο στο οποίο αξίζει να σταθούμε είναι ο ρόλος του λόγου ,της σκέψης, στην διαδικασία της προαίρεσης. Ο Επίκτητος θεωρεί προαίρεση την ελεύθερη στοχαστική επιλογή ενεργειών που συγκροτεί τον ηθικό χαρακτήρα του ανθρώπου. Είναι κυρίως μία κρίση, η έλλογη ικανότητα να επιλέγουμε και να αποβλέπουμε στα αποτελέσματα των πράξεών μας. Προϋπόθεση για την προαίρεσιν είναι η διαίρεσις των πραγμάτων σε αυτά που εξαρτώνται από εμάς (τα ἐφ’ ἡμῖν) και σε αυτά που βρίσκονται πέρα από τις δυνάμεις μας (τα ἀπροαίρετα, τα οὐκ ἐφ’ ἡμῖν) και είναι ἀδιάφορα για εμάς και την επίτευξη της ευδαιμονίας. Ενώ στο κείμενο που προέρχεται από τον Ε. Π. Παπανούτσο η έννοια της προαίρεσης , δηλαδή της ελεύθερης βούλησης, φαίνεται να μην σχετίζεται πάντα με τη σκέψη και τη λογική σε κάθε πράξη της καθημερινής μας ζωής. Σ’ αυτές καταλήγουμε πολλές φορές χωρίς σκέψη, μόνο με κοινωνικό εθισμό. Επομένως σ’ αυτό το σημείο φαίνεται να υπάρχει διαφορά στους δύο στοχαστές.
(μονάδες 10)
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Γ1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Γιατί αφού συνάψουμε δάνειο, μπορούμε να προσελκύσουμε κρυφά με μεγαλύτερο μισθό τους μισθοφόρους πεζοναύτες μας. Γιατί αυτή που μπορεί να αγοραστεί είναι η δύναμη των Αθηναίων κυρίως παρά η δική μας˙ Η δική μας θα μπορούσε να πάθει (υποστεί) το λιγότερο, γιατί στηρίζεται περισσότερο στους στρατιώτες παρά στα χρήματα.
Γ2. Οι Κορίνθιοι υποστηρίζουν ότι οι Πελοποννήσιοι θα νικήσουν τους Αθηναίους γιατί:
· Υπερέχουν ως προς το πλήθος και την πολεμική εμπειρία (πρῶτον…πολεμικῆ)
· Εκτελούν χωρίς εξαίρεση τις διαταγές (Ἔπειτα…ἰόντες)
· Ως προς το ναυτικό που οι Αθηναίοι υπερέχουν μπορούν οι ίδιοι να επανδρώσουν αντίστοιχο από τα χρήματα των Δελφών και της Ολυμπίας (ναυτικόν τε… χρημάτων)
· Θα παρέχουν παράλληλα μεγαλύτερο μισθό στους μισθοφόρους πεζοναύτες (δάνεισμα … ναυβάτας)
· Η στρατιωτική δύναμη των Πελοποννησίων στηρίζεται σε έμψυχο υλικό κι όχι σε χρήματα ( ἡ δέ ἡμετέρα … χρήμασι)
Γ3α. Ἐγώ δε νῦν και ἀδικούμενος τους πολέμους ἐγείρω
Γ3β. ἄμυναι
κατάθου
ἐπικράτησον
πρόσχες
πλείονα –πλείω / πλέονα -πλέω
Γ4α.
ἔχοντες: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή , συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «ἡμεῖς» ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα «εγείρομεν»
Ἐπικρατῆσαι: άναρθρο, τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης «εἰκός ἐστί» , αναγκαστική ετεροπροσωπία (υποκείμενο «ἡμᾶς»)
πλήθει: δοτική της αναφοράς ωε επιρρηματικός προσδιορισμός στη μετοχή «προύχοντας»
μισθῶ: Δοτική του μέσου ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο «ὑπολαβεῖν»
ναυβάτας: αντικείμενο στο απαρέμφατο «ὑπολαβεῖν»
ἤ οἰκεία: β΄όρος σύγκρισης
Γ4β.
« Οἱ Κορίνθιοι ἔλεγον τούτους δέ τότε ἀδικουμένους τόν πόλεμον ἐγείρειν.
.